Apolonija – arheološko nalazište gde prošlost živi i odjekuju vekovi

„Jedan od najznačajnijih antičkih gradova na teritoriji nekadašnje Ilirije, Apolonija je bila aristokratska, bogata i veoma razvijena, važan centar za razvoj i širenje kulture. Bila je primer drugim gradovima za urbanizam, arhitekturu i druge elemente razvoja. Njen značaj poredi se sa značajem koji je nekada imao Drač, bili su dva rivala koja su imala svoj savez, kao Atina i Sparta. U velikoj meri uticali su na život gradova ovog podneblja pre i posle nove ere”, rekla mi je direktorka ovog arheološkog parka Ornela Durmišaj.

„Savezi koje je imala pomogli su Apoloniji da zadrži razvoj i karakteristike i tokom rimskog doba, kada je Ilirija bila pod kontrolom Rimskog carstva. Poseban status dobila je od Julija Cezara, koji ju je nazvao nezavisnom teritorijom, a isti status zadržao je gradu i njegov nećak Oktavijan. Apolonija je važna u svom kontinuitetu sve do našeg vremena, kada u blizini nastaje novi grad, Fjer“, ispričala mi je Ornela.

Apolonija ove godine obeležava 100 godina od početka arheoloških iskopavanja koja je 1924. godine započeo francuski arheolog Leon Rej. Zbog ratnih prilika, istraživanja je morao da prekine 1938. godine. Deset godina kasnije, završetkom rata i uspostavom nove vlasti Apolonija biva proglašena za spomenik kulture. Namera Enverove vlasti bila je da se iskopavanja nastave, ali nisu nastavljena.

Ornela mi priča da je grad osnovan u blizini morske luke, u 6. veku pre nove ere. Njegovo napuštanje počinje posle jakog zemljotresa u 3. veku nove ere i ponovo biva naseljen tokom trinaestog veka zahvaljujući manastiru čijom portom šetamo dok zastajemo na ulazu u muzej otvorenog tipa, jedinstvenog u Albaniji, ali i regionu, smešten u manastirskim konacima.

Muzejska postavka se sastoji iz dva dela, jedan je porta kipova (u porti manastira izložene skulpture), dok se drugi deo postavke sa finijim i delikatnijim predmetima otkrivenim na ovom prostoru nalazi u prostorijama konaka manastira. Središnji deo kompleksa zauzima crkva posvećena Bogorodici.

Tokom srednjeg veka Apolonija je korišćena kao kamenolom. Meštani su odnosili kamenje iz drevnog grada. Crkva u Apoloniji gde se nalazi čuveni manastir u kome se venčao Skenderbeg, ali i druge u polju Mizeće, kao što je Ardenica, izgrađene su od kamenja Apolonije. Kamenje i predmeti Apolonije stigli su i do Berata kada je pod osmanskom upravom ovim predelom jedan od osmanlijskih paša sagradio svoj saraj. Park nije samo arheološki prostor već i prirodni, jer se u blizini nalazi najveća i najšira ravnica u Albaniji, Mizeće.

„Arheološki Park Apolonija osnovan je 2006. godine, njegova površina je oko 279 hektara, a drevni grad ima oko 110. Nalazi se na 104 metra nadmorske visine. Ovde posetioci mogu da uživaju i u pejzažima, sa vrha ovde gde se nalazimo mogu da vide ravnicu, a pogled doseže do obale. Mogu da uživaju baš onako kako su to činili stari stanovnici Apolonije. Ovaj grad je magičan, sam po sebi, od izlaska do zalaska sunca. Sunce ovaj predeo čini drugačijim, daje mu posebnu čar. Zato je i nazvan Apolonija, posvećen olimpijskom bogu Apolonu, koji je bio i kralj sunca“, kaže Ornela.

Apoloniju tokom cele godine posećuje veliki broj turista koji raste iz godine u godinu. Tokom prošle godine posetilo ju je više od osamdeset hiljada turista iz svih krajeva sveta, a sve veći broj je i studentskih poseta iz Albanije i cele Evrope. Organizovanih poseta iz Srbije nije bilo. Videti ovo mesto je za svaku preporuku, pogotovu što se u njegovoj blizini nalazi i mestašce Seman, u kome je nekada bio radni logor.

U sektoru Seman tokom i posle Drugog svetskog rata bili su zatvoreni internirani i njihove porodice iz bivše Jugoslavije, odnosno sa Kosova i Metohije. Prema nezvaničnim podacima, u njemu je tokom 1955 – 1962, boravilo njih oko tri stotine. S njima su bili zatvoreni i disidenti iz Tirane i Skadra. Život im se odvijao u strogo kontrolisanim uslovima, bili su izolovani, bez dozvole policije nisu smeli da izađu iz kampa, a raspored rada dobijali su svake večeri. U okolini Fjera nekada su postojala tri takva logora, jedan od njih bio je sektor Seman.

Na putu do albanskog mora na jugu, predlažem da svakako posetite grad Fjer. Srbima je taj grad svakako važan jer je tokom Velikog rata u njemu boravila srpska vojska čekajući savezničke brodove. U njemu je tada otvorena i srpska bolnica. Na teritoriji grada nalazi se arheološko nalazište Aplonija, nekadašnji logor u selu Seman, i Ret Ljibovš, selo u kome danas živi znatan broj pripadnika srpske nacionalne manjine.