Kako su urbanisti između dva rata pokušavali da oblikuju moderni Beograd

Zbog povećanog broja stanovnika i broja stambenih zgrada i kuća, posle Prvog svetskog rata bilo je neophodno doneti zakonske regulative, zakone i uredbe koji bi uobličili razvoj grada. Beograd tada postaje moderan grad, prvi put u svojoj istoriji, dok su drugi evropski gradovi taj proces rešavanja urbanističkih, infrastrukturnih i higijenskih problema prošli u 19. veku. Beograd tek kao glavni grad Kraljevine SHS postaje moderan grad, navodi Jelena Mitrović Kocev, arhivska savetnica Istorijskog arhiva Beograda.

Uporedo se radilo na izradi građevinskih zakona i propisa, generalnog plana grada i planskog projektovanja novih naselja, profesionalizaciji i usavršavanju arhitektonske struke, odnosno, uvođenju reda u oblikovanje modernog Beograda. 

Arhitektonski odsek Tehničke direkcije predstavljao je glavno regulaciono telo nadležno za zakonski uređenu izgradnju i javnih i privatnih zgrada Beograda, tako da njegov istorijat i rad verno oslikavaju arhitektonski, urbanistički i kulturni razvoj gradskog jezgra ispričan arhivskim dokumentima, planovima i fotografijama.

„Čelnici grada posle Prvog svetskog rata prihvatili su još predratnu ideju Udruženja inženjera i arhitekata Srbije da se napiše generalni urbanistički plan i raspisali su međunarodni konkurs koji je trajao 1921/1922. godine, na kome je učestvovalo oko 50 arhitekata, inženjera i urbanista iz osam zemalja, u 22 tima. Kada je konkurs završen prva nagrada nije dodeljena, dok su drugu podelila tri tima, a na osnovu svih prispelih radova, uz dodatna rešenja i ideje članovi žirija i naših arhitekata, donet je generalni urbanistički plan 1923. godine. Na čelu biroa bio je Đorđe Kovaljevski, ruski arhitekta, najviđeniji urbanista međuratnog perioda. Taj generalni urbanistički plan je prihvaćen 1924. godine, međutim veliki su problem bili u Beogradu da bi se on u originalu sproveo“, napominje Jelena Mitrović Kocev.

Kako generalni urbanistički plan nije sproveden, sledilo je još nekoliko zakonskih uredbi i akata koji su do Drugog svetskog rata, na neki način, uspeli da formiraju Beograd i stvore jezgro grada i predgrađa. Po Građevinskom zakonu iz 1921. godine, grad se deli na uži i širi građevinski rejon, sa striktnim smernicama kako se mora zidati i graditi.

„U njemu postoji jedna vrlo zanimljiva odredba po kojoj niko u gradu ništa ne sme zidati, niti renovirati i popravljati bez građevinske dozvole. Uredba o izvođenju generalnog plana doneta je 1932. godine, kada je Beograd podeljen na grad koji čine uži i širi građevinski rejon i zeleni pojas za pošumljavanje, dok su izvan ostala predgrađa i polja“, dodaje arhivska savetnica Istorijskog arhiva Beograda.

Predgrađa su ulazila u atar Beograda, dok polja nisu. Sledeća velika promena u strukturi Beograda bila je 1934. godine, kada se atar ponovo povećava sa pristupanjem Zemuna i opština sa druge strane Save i Dunava Beogradu.