Opera – Anton Rubinštajn: Demon

Sudbina je Antonu Rubinštajnu dala mnogostruke talente. Bio je pijanista-virtuoz, jedan od najvažnijih predstavnika i utemeljivača ruske škole pijanizma uz brata Nikolaja, neumoran propagator muzike u javnosti, osnivač konzervatorijuma u Sankt Peterburgu, čiji je najpoznatiji učenik bio Petar Čajkovski, a takođe je bio i kompozitor koji se okušao u raznolikim žanrovima. Njegova kompozitorska zaostavština uključuje opere, simfonije, oratorijume, koncerte, instrumentalna dela i solo pesme. Među njegovim operama nalaze se dela bazirana na ruskoj istoriji, biblijskim pričama kao i na istoriji Rima. Takođe, bio je često inspirisan književnim predlošcima, posebno poemama Mihaila Ljermontova čije je izuzetno popularno delo i poslužilo kao polazište za operu Demon. Ovo delo spada u red opera koje su prigrlile orijentalističke tendencije prisutne od sredine šeste decenije XIX veka u svim ruskim umetničkim disciplinama. Među muzičkim delima sa orijentalnim temama izdvajaju se balet Judita Aleksandra Serova, simfonijska poema Antar ili Šeherezada Rimskog-Korsakova i baleti Faraonova ćerka i Bajadera koje je za teatar Mariinski koreografisao Marijus Petipa. U Demonu, Rubinštajn je stvorio živopisan i emotivano proživljen istočnjački egzotični svet, koji je očarao savremenike. I pored toga što je orijentalizam iz današnje perspektive ideološki upitan, u muzičkom smislu u Rubinštajnovom delu je skopčan i sa majstorskim evociranjima prirode i odličnom karakterizacijom likova.

Posle premijere, 1875. godine u teatru Mariinski, iz kritika saznajemo da je javnost u potpunosti promenila mišljenje o Rubinštajnu kao kompozitoru, kome su često zamerali previše „zapadnjačkog karaktera", kao i da je muzika prepuna melodija, da delo ne sadrži ništa pretenciozno ili afektirajuće, i da je Demon „punokrvna opera" koju je napisla sigurna, majstorska ruka. Uspeh je nadalje pratio ovo delo. Prva obnova je bila 1884. godine, a 1905. Fjodor Šaljapin je prvi put zapevao Demona, da bi kasnije ovaj lik izvajao na sebi svojstven način uz pomoć svojih jedinstvenih pevačkih, glumačkih i psiholoških uvida. Šaljapinov Demon je izgledao kao da je sišao sa Vrubelovog platna, u transformaciji od fantastične vizije do moćnog, krilatog ratnika. Impozantna figura Šaljapina je tadašnje kritičare podsećala na strašnog neprijatelja spremnog da se „uvek iznova bori sa nebesima". Iako je ovo delo vrlo popularno u Rusiji, tek je poslednjih godina, zalaganjem Valerija Gergijeva i Dmitrija Hvorostovskog, izašlo i na internacionalnu scenu o čemu svedoči i produkcija koju su zajedno ostvarili Opera iz Bordoa, Kraljevska opera La Mone iz Brisela i teatar Gran Liseu iz Barselone.

Na kraju opere ostaje da lebdi pitanje ko je uistinu Demon - da li je on Faust, Mefisto, Lutajući Holanđanin ili je pred nama "nepotrebni čovek" koji se pojavljuje toliko puta u ruskoj književnosti XIX veka - od beskarakternog Onjegina do dijaboličnog Stavrogina i koji živi u društvu koje mu ne pruža ništa, niti on njemu. Privlačnost Demona Antona Rubinštajna je upravo u ovoj enigmi, obučenoj u raskošno muzičko ruho romantičarskog zanosa.

Kratki sadržaj opere je sledeći: Demon pokušava svim sredstvima da osvoji Tamaru, izazivajući i okolnosti u kojima gine njen verenik, princ Sinodal. Ona oseća prisustvo Demona tako što čuje njegov natprirodni glas, koji je progoni čak i u samostanu gde pokušava da se sakrije. Takođe, on se pojavljuje u njenim snovima, a na samom kraju ukazuje se i u realnosti. Demon uspeva da je poljubi, zbog čega mlada žena umire. Tamarina duša je uznesena na nebo, dok je Demon osuđen na večnu usamljenost.

Urednica Ksenija Stevanović