Pariska Opera – počeci, žanrovi, teme

Italijanske opere koje su tokom 17. veka sporadično izvođene u Parizu nailazile su na loše reakcije, što je verovatno bilo uslovljeno i političkom atmosferom, odnosno antipatijom koja je vladala prema glavnom propagatoru ove forme, kardinalu Mazarenu. U ovom periodu, opera je posmatrana kao italijanska umetnost, neodvojiva od samog italijanskog jezika, a francuski intelektualci iskazivali su skepsu prema ideji opere na francuskom. Izuzetak je bio pesnik Pjer Peren, koji je započeo saradnju sa više kompozitora i radio na operskim libretima na francuskom jeziku, pastoralne i mitološke tematike. Peren je 1666. godine francuskom dvoru predložio osnivanje umetničke akademije koja bi negovala „poeziju i muziku" i čiji bi cilj bio stvaranje sinteze francuskog jezika i francuske umetnosti u novu lirsku umetničku formu. Rezultat je bio dekret dvora kojim je pariska Opera uspostavljena kao hibridna institucija: na pola puta od umetničke akademije do javne pozorišne scene. Peren je za potrebe Opere adaptirao tenisku dvoranu, Sal de la Butej, na levoj obali Sene, u blizini crkve Sen Žermen de Pre. Delo čijom premijerom je otvorena pariska Opera bila je pastorala Pomona, 3. marta 1671. godine, za koje je muziku komponovao Rober Kamber. Perenov ljubavni zaplet, zasnovan na rimskoj mitologiji, prati pokušaje Vertumna, božanstva godišnjih doba, da zavede Pomonu, boginju plodnog drveća i voćaka. Na muzičkom, kao i na scenskom planu, Pomona sadrži elemente francuskog dvorskog baleta, dok inovacija leži u pevanim prokomponovanim rečitativima i složenijim vokalnim sastavima, kojima je postignut muzičko-scenski kontinuitet.

Uprkos inicijalnom uspehu, Peren je postao žrtva prevare i bio primoran da 1672. godine svoj monopol nad francuskom operom preda Žan-Batistu Liliju, upravniku muzike na dvoru Luja XIV. Pod Lilijem, institucija je preimenovana u Kraljevsku akademiju muzike (Académie Royale de Musique), dok je scena najpre izmeštena u Sal di Bel-er, još jedno opersko pozorište nastalo adaptiranjem teniske dvorane, nadomak Luksemburške palate, a zatim u Teatru Pale Rojal, pozorište koje je bilo smešteno u jednom od krila bivše Rišeljeove rezidencije u centru Pariza i koje će Opera koristiti kao svoju glavnu scenu sve do 1763. godine, kada je stradalo u požaru. Lili je nagovorio kralja da učvrsti monopol Opere, dodatno ograničavajući pozorišnu muziku koja je mogla biti izvođena van njene jurisdikcije, a za vreme Lilijevog rukovođenja postavljana su samo njegova operska dela. Sarađujući pre svega sa dramaturgom Filipom Kinoom, Lili je iznedrio žanr francuske lirske tragedije - tragédie lyrique - zbog čega se neretko smatra ocem francuske opere. Paradigmatična je Lilijeva i Kinoova upotreba deseterca i aleksandrijskog dvanaesterca za prokomponovane orkestarske rečitative koje su savremenici doživljavali kao prirodni spoj muzike i francuskog jezika. Lili je odbacio italijanski model zatvorenih muzičkih numera, što je omogućilo dinamični spoj muzike i radnje, a zadržao je ples kao važan element scenskog izraza. Emitovaćemo treći čin lirske tragedije Alkesta, jedne od prvih opera koje su Lili i Kino postavili na scenu Teatra Pale Rojal 19. januara 1674. godine. U ovom činu, mitološka tesalska kraljica Alkesta žrtvuje se kako bi njen suprug, kralj Admet, bio pošteđen smrti, ali se Herakle, koji zapravo voli Alkestu, obavezuje se da će je spasiti iz podzemnog sveta.

Autor Srđan Atanasovski
Urednica Sanja Kunjadić