Prosvećeni patriotizam Save Tekelije

U okviru obeležavanja 250. godišnjice rođenja Save Tekelije, u "Tekelijanumu", u Budimpešti, u zadužbini prvog srpskog doktora prava, dobrotvora, plemića i ktitora, održan međunarodni naučni skup pod nazivom "Sava Tekelija i njegovo doba u svetlu savremene nauke".

O Tekeliji kao uglednom pravniku, njegovom prosvetiteljskom patriotizmu, učenju na Temišvarskom saboru, kao i o njegovom dobrotvornom delu govorili su profesori i istoričari sa Univerziteta u Novom Sadu, Beogradu, Temišvaru. Na skupu su govorili i naučnici Instituta za istoriju Mađarske akademije nauka, Srpskog instituta u Budimpešti i sa Katedre za istoriju mađarske države i prava Univerziteta Lorand Etveš iz Budimpešte.

"Sava Tekelija je zapravo bio veoma kontroverzna ličnost, sa mnogim interesovanjima i burnim životom. U kontekstu Habzburške monarhije imao je svoje značajno mesto i stvorio je visok društveni status, koji je potom iskoristio da svoje imanje pokloni srpskom narodu", rekao je pokrajinski sekretar za kulturu i javno informisanje Milorad Đurić prilikom otvaranja skupa.

Đurić je podsetio da je Tekelija, nošen idejom prosvećenog patriotizma, omogućio osnivanje Matice srpske i "Tekelijanuma", dajući dobar primer svima koji razmišljaju o tome kako sačuvati nacionalne karakteristike, a biti i deo sveta koji nas okružuje.

Sava Popović Tekelija je rođen 1761. godine u Aradu, u rumunskom delu Banata, a umro 1842. u Pešti. Osnovnu školu završio je u rodnom Aradu, tadašnjoj Habzburškoj monarhiji, a nakon gimnazije, završene u Budimu, diplomirao je pravo na Univerzitetu u Pešti.

Kao prijatelj i pristalica Dositeja Obradovića, Tekelija je shvatio da je obrazovanje mladih generacija pokretač razvoja srpskog društva, pa je odlučio da osnuje zadužbinu. Bio je to čuveni "Tekelijanum", osnovan 1838. godine u Pešti, sa ciljem da školuje siromašne i najbolje srpske đake i studente iz svih krajeva gde su živeli Srbi.

Smatra se da je, posle nastanka prvog pozorišta 1812. godine, i Matice srpske, 1826. godine, "Tekelijanum" treća najvažnija ustanova Srba u Ugarskoj. U tom zdanju je osim internata za studente, bio je predviđen i prostor za Maticu srpsku, koja je tu bila smeštena sve do preseljenja u Novi Sad 1864. godine.

Matica srpska je Savu Popovića Tekeliju 1826. godine izabrala za počasnog predsednika i na tom mestu je ostao do smrti, 1842. godine.