Klaudio Monteverdi: Povratak Odiseja u domovinu

Novu režiju Monteverdijeve opere u Eks-an-Provansu je potpisao Pjer Odi, generalni direktor ovog čuvenog festivala, koji je iznenada preminuo 5. maja ove godine. Ovaj ugledni englesko-libanski pozorišni i operski direktor, osnivač cenjenog Almeida pozorišta u Londonu, je dobro poznavao operu Povratak Odiseja, s obzirom da ju je već postavljao na sceni Amsterdamske opere 1990. godine. Trideset godina kasnije, Odi je odlučio da se ovoj operi obrati ispočetka, iskoristivši izuzetno talentovanu podelu pevača dobrih glumačkih sposobnosti i nadahnute muzičke vizije Leonarda Garsije Alarkona, koji je jedan od odličnih poznavalaca Monteverdije i venecijanske opere XVII veka.

Prvu Monteverdijevu operu pisanu za venecijansku publiku, kompozitor je ostvario na libreto Đakoma Badoara, člana Akademije delji Inkonjiti koji je kroz delikatne izmene karaktera glavih protagonista, Odiseja i Penelope, u tkivo opere uneo političku poruku članova Akademije – postojanost kao osnovnu vrlinu kako ljudi, tako i države. Akademija delji Inkonjiti, je inače bila intelektualna instutucija čiji su članovi bili pripadnici najelitnijeg sloja venecijanskog društva, aristokrate izuzetnog obrazovanja i snažnog patriotizma. Željni da perpetuiraju mit o slavi Venecije u periodu kada je njena ekonomska moć već bila na zalasku, oni su se okrenuli polju kulture kao najfikasnijem nosiocu njihovih poruka. Ono što moderni istoričari danas nazivaju ’mitom o Veneciji’ odigralo je, stoga, ne samo važnu ulogu u izgradnji i potonjem cvetanju opere u ovom gradu, koju su Inkonjiti pomagali kao impresariji i mecene, već je uticalo na suštinu poruke koja je putem umetničkih dela upućivana publici.

Opera Povratak Odiseja u domovinu je premijerno izvedena 1640. godine u teatru San Đovani e Paolo u Veneciji, a bavi se dešavanjima iz 13. do 23. pevanja Homerove Odiseje.

Ekspresivna izražajnost opere potcrtava ljudskost svih junaka, koji su dobili kompleksne portrete u čitanju Bodara i pre svega samog kompozitora. Monteverdijeva izuzetna sposobnost da prikaže svu složenost ljudskih emocija i ambicija je našla svoju potpuno ostvarenje u Povratku Odiseja u domovinu, kao i u njegovoj poslednjoj operi Krunisanje Popeje. Može se reći da se u ovom delu susrećemo sa vrlo venecijanskim trojstvom između emocija, telesne ljubavi i božanskog. Na taj način Penelopa i Odisej donose paradigmu postojanosti i moralnosti, dok Eurimah i Melanto otelovljuju barokni koncept ljubavi kao slobodne, nepostojane i putene. Pastir Eumej, sa svoje strane, ukazuje na ideal pastoralne ljupkosti i nepokvarenosti, koji će tokom XVIII veka dobiti svoj pun izražaj u operskoj umetnosti. Monteverdi ove različite registre tretira i na muzički dovitljiv način - za komične likove tu su infleksije iz popularne muzike, za izlizve strasti, senzulanost čakonskog basa, plemenitost u iskazima Penelope i Odiseja, dok je za bogove rezervisan zvučno oneobičeni i svečani svet zvuka, potcrtan upotrebom limenih duvača.

Urednica Ksenija Stevanović