Doktor Vladan Đorđević – prvi srpski školovani hirurg, književnik i političar

Doktor Vladan Đorđević je bio prvi školovani srpski hirurg, književnik i političar koji je ostavio snažan pečat u naučnom, kulturnom, društvenom i političkom životu Srbije krajem 19. i početkom 20.veka. Bio je jedna markantna figura iz istorije Srbije, intelektualac, čovek naprednih ideja i shvatanja.

Obrazovao se u Beču, Pragu i Berlinu. Nakon kratkotrajne privatne prakse radio je kao šef Hirurškog odeljenja Vojne bolnice u Beogradu. Za vreme Prvog i Drugog srpsko-turskog rata 1876.godine postavljen je na mesto načelnika saniteta Južnomoravske divizije, a već naredne godine i Vrhovne komande. Nakon što je napustio lekarsku struku, bio je gradonačelnik Beograda, zatim ministar prosvete i crkvenih poslova, poslanik u Atini i tadašnjem Carigradu, predsednik Kraljevske vlade Obrenovića i ministar inostranih dela.

Osnovao je nekoliko književnih časopisa, kao i udruženja među kojima su i Srpsko lekarsko društvo 1872. i Srpsko društvo crvenog krsta 1876. godine. O tome koliko je zaista bio svestran, odlučan, neumoran, inovativan i istrajan u oblastima kojima se bavio – medicini, politici, diplomatiji, kulturnom i društvenom životu, književnosti, školstvu, sportu, na najbolji svedoče njegovi memoari, Uspomene, u kojima je pisao o mnogim događajima.

U njima je dao i „sliku vremena, običaja, prilika i živopisnih pojedinosti“, među kojima se posebno izdvaja „slika devetnaestovekovnog Beograda“. Pišući o raznim događajima, skicirao je i portrete ličnosti sa kojima je dolazio u dodir – kralja Milana, kraljice Natalije, Stojana Novakovića, Koste Protića, Đure Daničića i mnogih drugih.

Inače, kako stoji u njegovoj biografiji, Vladan Đorđević je bio predodređen da postane lekar. Rođen 1844.godine u Beogradu od oca Đorđa, sanitetskog potporučnika, poreklom Srbina iz severne Grčke, i majke Marije, rođene u beogradskoj cincarskoj porodici Leka, on je u grčko-cincarskom duhu kršten kao Ipokrat, po Hipokratu. To ime je nosio sve do mature, kada je na predlog Đure Daničića, dekana Beogradskog liceja, počeo da koristi ime Vladan, kao prevod drugog dela svog imena „kratija“ što na grčkom znači „vladavina“. Iako je još kao gimnazijalac zavoleo književnost i napisao svoju prvu pripovetku 1860. godine, pod uticajem svog profesora Josifa Pančića, upisao je medicinu u Beču i postao hirurg.

Velika je zasluga doktora Đorđevića za funkcionisanje sanitetske službe u ratu, modernizaciju srpske vojske, povećanje broja lekara u Srbiji, školovanje vojnih bolničara, izgradnju savremenih bolnica i zdravstveno prosvećivanje naroda i vojnika. Kao načelnik saniteta vodio je uzornu kadrovsku politiku i imao je jasnu viziju zdravstvne službe. Kada se govori o njegovoj ulozi u srpskom sanitetu, nezaobilazna je i njegova istorijsko-književna delatnost. Teme iz vojnog saniteta bile su njegova preokupacija.

Pisao je romane, putopise, pripovetke, novele, pesme, memoare. Njegova najvažnija dela su: Istorija srpskog vojnog saniteta, Kraj jedne dinastije, Srbija na berlinskom kongresu, Golgota, Ministar u apsu, Serbika, Uspomene... Sačuvani su rukopisi njegovih naučnih i književnih dela, beseda, polemika, članaka, predavanja, feljtona, memoara, diplomatskih izveštaja, projekata zakonskih propisa, pisama i kritika publikovanih u raznim nedeljnim i dnevnim srpskim i stranim listovima...

Njegovo obimno književno delo na oko 10.000 strana krije u sebi mnoge podatke koji mogu poslužiti kao izvor za proučavanje duhovne istorije srpskog naroda u drugoj polovini 19. veka. Kod evropskih književnih kritičara, njegova dela ocenjivana su kao "dokumentarna, umetnička, objektivna, pesnički darovita, temeljna, sa mnogo poznavanja istorije Srbije i orijentalnih odnosa, napisana na odličnom nemačkom“. Prevodio je sa ruskog, francuskog, nemačkog i novogrčkog jezika.

Pored medicine i književnosti, doktor Vladan Đorđević je bio posvećen i sportu. Kao licejac, mladi Ipokrat je zavoleo gimnastiku i uvideo koliko je ona važna za zdravlje, telesne i umne sposobnosti. Bio je član „Družine za gimnastiku i borenje“ koja je postojala pri Slikarskoj školi Stevana Todorovića, velikog zaljubljenika u gimnastiku i mačevanje. Inače, to je bio početak organizovane gimnastike u Kneževini Srbiji koja je dobila podršku kneza Mihajla Obrenovića. Četvrt veka kasnije, tačnije 1881. godine kao ugledni hirurg, vojni lekar i načelnik civilnog o vojnog saniteta, pokrenuo je ideju o osnivanju „Beogradskog društva za gimnastiku i borenje“.

Za Vladana Đorđevića kažu da je bio i konzervativni obrenovićevac i avangardna ličnost, veliki optimista i borac. Odanost dvoru Obrenovića, posebno kralju Milanu donela mu je epitete „Milanovog čoveka“ i „austrofila koji je zastranio u reakcionarstvo“. Bio je i veliki protivnik braka kralja Aleksandra i Drage Mašin, pa je zbog takvog stava snosio posledice. Mladi kralj Aleksandar ga je izopštio iz grupe zaslužnih srpskih političara, što će kasnije i uticati na njegovo izopštavanje i iz javnog i kulturnog života Srbije.

Umro je usamljen, star i bolestan 31. avgusta 1930. godine u jednom sanatorijumu u Badenu. Sahranjen je bez publiciteta i pompe, skromno, o trošku države, i potom zaboravljen. A bio je vizionar i stvaralac neiscrpne životne snage i duha, erudita ispred vremena u kom je živeo, redovni, dopisni i počasni član 17 naučnih društava u osam evropskih zemalja i član Srpske kraljevske akademije - filozofskih nauka. U popisu odlikovanja imao je 29 medalja, ordena, ratnih spomenica, uručenih od evropskih careva, kraljeva i akademija.

U šestoj knjizi svojih memoara, u rukopisu „Moja starost - Ministar u ropstvu", već pred kraj života, je napisao:

„Ala je glupo što ja sad radim! Pišem moje memoare... Majmunluk! Pa još kad bih umeo da iskažem šta osećam od kako je Milan umro. Pa i onda: kome to treba? Šta se koga tiču moji osećaji? Zar u strašnoj borbi za opstanak u ovoj sumanutoj jurnjavi sviju i svačega, u ruševinama celoga sveta koje je ovaj divljački rat ostavio, može biti ikoga koga će interesovati ovo što je mene pogodilo kao maljem u čelo?!“

Priču o velikom naučniku akademiku Vladanu Đorđeviću završićemo onako kako i dolikuje njegovom imenu i delu, rečima dr Vojislava Subotića: „Ja sam se vazda divio njegovom velikom umu, genijalnosti, neumornom trudu, vrednoći i izdržljivosti njegovoj u radu“... „bio je silan i moćan, napadan i napadao je, poštovan a i omrznut, silan na peru, moćan u govoru – a što je glavno – celog veka pošten čovek“.