Prozor u parisku književnu prošlost - Arhiva knjižare „Šejkspir end kompani”

Početak rada i budući razvoj kultne knjižare neraskidivo su povezani sa njenom osnivačicom Silvijom Bič, američkom emigrantkinjom koja po dolasku u Pariz, očarana intelektualnim životom grada, uspeva da okupi najveća književna i umetnička imena pod istim krovom. 

Knjižaru, otvorenu u periodu kada izdanja na engleskom jeziku u Francuskoj nisu bila lako dostupna, posećivali su mnogobrojni intelektualci iz različitih delova zemlje, poput Simona de Bovoara, Žaka Lakana i Valtera Benjamina. Bila je matica „izgubljenoj generaciji", mesto koje i danas predstavlja literarni amblem grada i utočište za pisce koji, kao i nekada, mogu da prenoće u njoj u zamenu za nekoliko sati rada ili kratku autobiografiju koju bi napisali na licu mesta.

Često su je posećivali Hemingvej, Ficdžerald, Stajnova, Paund, Eliot i drugi veliki pisci, a njena gotovo mitska istorija počinje smelom odlukom Silvije Bič da objavi Džojsovog tada kontroverznog Uliksa, 1922. godine.

Stotinu godina od osnivanja knjižare, zahvaljujući projektu digitalizacije zapisa iz njene arhive, otvoren je prozor u međuratni period francuske književne scene. Građu koja staje u blizu dve stotine kutija analiziraju stručnjaci univerziteta „Prinston", a ona će sada prvi put biti dostupna istraživačima u elektronskoj formi.

Projekat, započet 2014. godine, omogućava osvrt ka eri džeza, epohi nastanka revolucionarnih književnih dela i čitalačkim navikama pisaca koji su obogatili impresivnu istoriju ovog mesta.

Džošua Kotin, profesor engleskog jezika na univerzitetu „Prinston", rekao je da je Silvija Bič „pažljiv, opsesivan čuvar zapisa". Tim istraživača sa ovog univerziteta radi na razvijanju alata koji će im omogućiti da shvate potencijal građe: „Toliko je blaga ostalo da se otkrije. Ako stavite sve papire u arhivu, to bi bio toranj visine 78 metara", kaže Kotin za Gardijan. 

Fond knjižare svedoči o posvećenosti Parižana čitanju u različitim epohama, ali i o tome koja su dela oblikovala tadašnju misao, dok čitalačke navike pisaca predstavljaju okvir za buduće istraživanje njihovog stvaralaštva.

Rukom pisane kartice za pozajmljivanje knjiga otkrivaju da je 1925. godine, dve i po decenije pre boravka na Kubi i objavljivanja romana Starac i more, Hemingvej pozajmio memoare pomorca Džošue Slokuma, prvog čoveka u pisanoj istoriji koji je samostalno plovio svetom.

Među više od devedeset knjiga koje je zatražio u ovoj knjižari je i autobiografija F. T. Barnuma, političara, biznismena, osnivača cirkusa „Barnum end Bejli", ali i Džounsov Borba sa bikovima. Ovu knjigu Hemingvej čita u godini objavljivanja njegovog romana Sunce se ponovo rađa, u kojem pronalazimo iste motive.

Kod ovog pisca je, sudeći po građi, osam dana bio Lorensov Ljubavnik ledi Četerli, i to 1929. godine kada je delo i objavljeno u Francuskoj. Zbog otvorenog pisanja o ljudskoj seksualnosti dugo je bilo cenzurisano, a u izvornom obliku objavljeno je tri decenije nakon Lorensove smrti. Među knjigama koje je kupio u „Šejkspiru end kompaniju" je i primerak sopstvenog romana Zbogom oružje.

Pozajmljivanje knjiga pa bekstvo 

Sudeći po zapisima koje čuva knjižara, Gertruda Stajn birala je fantaziju i istorijsku romansu, a jednom prilikom pozajmila je i Ostrvo jednakosti Endrua Sutara, čija su ostvarenja bila inspiracija za veliki broj nemih filmova, snimanih do kasnih dvadesetih godina prošlog veka.

Neposredno pre bekstva iz Pariza i smrti, Valter Benjamin pozajmio je dve knjige: nemačko engleski rečnik i Fizička i metafizička dela Fransisa Bejkona. Dok je čitao Uliksa, Žak Lakan pozajmio je opskurnu knjigu o istoriji Irske, dok je fotografkinja Klod Kahan čitala  Henrija Džejmsa. 

U arhivskoj građi je, pre početka pandemije, pronađen i rukopis za Bale Mehanik kompozitora Džordža Antaila, koji je poslužio kao muzička pratnja istoimenom dadaističkom umetničkom filmu, jednom od najznačajnijih ostvarenja rane eksperimentalne kinematografije.

Interesantan je i podatak da su mnogi književnici istovremeno čitali dela visoke književnosti i „brzočitajuće" štivo. Knjižara „Šejkspir end kompani" zatvorena je 1941, nakon što je Silvija Bič odbila da proda poslednji primerak Džojsovog Fineganovog bdenja jednom nemačkom oficiru.

Džordž Vitman ponovo otvara knjižaru 1951. godine, ali nove okolnosti i nadolazeće generacije pisaca, ma koliko impresivne iz današnje perspektive, nisu uspele da sačuvaju uzvišenu, nedostižnu auru koju su svojevremeno oko knjižare „Šejkspir end kompani" stvorili pripadnici „izgubljene generacije".