Monografija „Zauvek u Beogradu u izgubljeni brodovi“ – novo izdanje Muzeja nauke i tehnike

Knjiga Zauvek u Beogradu izgubljeni brodovi  dugo je i polako nastajala, razvijajući se od ideje koja je nastala još 2010. godine, kada je Udruženje građana “Aqua et Archaeologia” dobilo od Sekretarijata za kulturu Grada Beograda sredstva da priredi mapu potopljenih brodova, napominje autroka knjige, Gordana Karović.

„To je bio promotivni materijal u jednostavnoj formi, ali je dosta dobro poslužio onome što je bila ideja – da se malo više skrene pažnja javnosti na pitanja istraživanja, zaštite i eventualno prezentacije podvodne kulturne arheološke, istorijske i industrijske baštine u koritima reka oko Beograda“, objašnjava Karovićeva.

Kada se mapa pojavila naišla je na dosta dobar odziv, a kako dodaje autorka, članovima udruženja su prilazili ljudi koji su o potopljenim brodovima u tom trenutku znali više od njih. To su bili zemunski i beogradski alasi od kojih su dobili vrlo detaljne informacije o lokacijama na kojima se pojedine olupine nalaze. „Oni su plovili na svojim čamcima sa sonarima i kada su čuli da se neko interesuje za tu problematiku donosili su, slali i davali snimke svojih sonara na kojima su locirali ostatke olupina“, ističe Gordana Karović.

Knjiga Zauvek u Beogradu izgubljeni brodovi nastala je na osnovu arheološkog materijala i dokumentarne istorijske građe koju čuvaju Istorijski arhiv Beograda, Arhiv Srbije, Arhiv Jugoslavije i zbirke Muzeja nauke i tehnike, potekle od nekadašnjeg Muzeja rečnog saobraćaja, formiranog 1957. godine, a čiju je bogatu dokumentarnu i fotografsku građu Muzej nauke i tehnike preuzeo 2013. godine.

Namera autora i izdavača bila je da se u knjizi publikuje što veći broj fotografija. Obrađen je period od 15. veka do današnjih dana, s napomenom da je dominantan 20. vek kako zbog najvećeg broja sačuvanih dokumenata i fotografija iz tog vremena, tako i zbog dva svetska ratna sukoba koja su na našim rekama i plovnim objektima ostavila pustoš.

„Jedan poseban segment u knjizi posvećen je prvom srpskom parobrodu ‘Deligrad’ i ostalim brodovima koji su kroz istoriju poneli to ime u čast prvenca srpskog parobrodarstva. Knjiga je objavljena krajem 2023. godine, te je taj mali prilog o ‘Deligradu’ posvećen sto šezdeseto godišnjici uplovljanja parnog tegljača u svoju matičnu luku Beograd”, ističe Gordana Karović.

Knjiga Zauvek u Beogradu izgubljeni brodovi objavljena je uz podršku Ministarstva kulture Republike Srbije i Sekretarijata za kulturu Grada Beograda, a biće promovisana u petak, 23. februara 2024. godine, u 13 časova, u Muzeju nauke i tehnike.

Priča o brodovima i ljudima od 15. do 21. veka

Raznolikost uzroka potonuća brodova odredila je osnovne tematske celine knjige. Knjiga započinje brodolomom iz 15. veka, a završava se potonućem tegljača „Župa” 2020. godine.

Najobimnije poglavlje posvećeno je brodovima stradalim tokom ratnih sukoba, ali je potrebno naglasiti da je predmetna problematika predstavljena prvenstveno kroz sudbine brodova trgovačke mornarice. Sledeća poglavlja posvećena su brodovima stradalim usled prirodnih nepogoda – olujnih vetrova i ledenih stihija, potom onih koji su na dnu reka završili nakon fatalnih sudara, dok su slučajevi u kojima uzroke potonuća nije bilo moguće utvrditi predstavljeni kroz primer putničkog broda „Beograd“ koji se jednog jutra 1963. godine, posle dugog života, našao na dnu Save u čukaričkom zimovniku.

Najveća razaranja na rekama donela su dva svetska sukoba koja su u svakom pogledu obeležila 20. vek.

Vreme Prvog svetskog rata predstavljeno je kroz ratnu istoriju plovnih objekata trgovačke mornarice Kraljevine Srbije, koja u to vreme nije ni imala ratnu mornaricu. Rasvetljena je sudbina svih dvanaest parobroda Srpskog brodarskog društva, od kojih je gotovo polovina zaplenjena još dva dana pre zvanične objave rata Kraljevini Srbiji. U vihoru prvog velikog svetskog sukoba život je završio i „Deligrad“, začetnik razvoja modernog brodarstva u Srbiji.

Nova i neuporedivo veća razaranja na rekama doneo je Drugi svetski rat tokom koga su brodovi potapani najpre za vreme kratkotrajnog Aprilskog rata 1941. godine, potom napadani i onesposobljavani od strane partizanskih jedinica za vreme okupacije, da bi najzad stradali od savezničkih bombi i podvodnih mina. Po završetku rata, korita Dunava i Save bila su zagušena stotinama potopljenih plovila.

Knjiga o brodovima ne bi se mogla zamisliti bez priča o ljudima koji su svoj radni vek posvetili rečnom brodarstvu i neretko bivali žrtve svog poziva. Pribeležen je svaki pronađen podatak o kapetanima, krmarima, mašinistima, mornarima, ložačima i drugim brodarima koje „velika istorija” retko spominje.