Hue, istorijska prestonica i žrtvovanje koje je promenilo tok rata u Vijetnamu

Grad Hue u centralnom Vijetnamu prava je riznica spomenika, od kojih je puno registrovano kao svetska baština pod zaštitom Uneska. Ovo naselje sa 340.000 stanovnika koje se nalazi 540 kilometara južno od glavnog grada Hanoja, pored prostrane tvrđave unutar čijih zidova se nalazi bivša carska palata podignuta u 19. veku po uzoru na Zabranjeni grad u Pekingu, na svojoj široj teritoriji sadrži i nekoliko složenih arhitektonskih kompleksa sa grobnicama vijetnamskih kraljeva iz dinastije Ngujen.

Hue je bio prestonica Vijetnama od 1802. do 1945. godine, a tvrđava i palata u njegovim nedrima, poznate i kao Purpurni grad, građene su trideset godina počev od 1805. na površini od 500 hektara. U Purpurni grad mogli su ući samo pripadnici carske porodice i najviši mandarini, a u njemu je obitavalo i više desetina, povremeno i preko stotinu, carskih konkubina.

Danas posetioci, međutim, ne mogu videti mnogo od nekadašnjeg istorijskog jezgra Huea jer je najveći deo dvorskog kompleksa razoren tokom ratova u drugoj polovini prošlog veka protiv Francuske i SAD. Francuski kolonijalisti su 1947. izvršili i veliku pljačku blaga i umetničkih predmeta iz carske palate.

Ipak, moćni, deset kilometara dugi i šest metara debeli zidovi tvrđave, prostrani vrtovi, prilika da se isproba i fotografijom ovekoveče kostimi kakve su nosili vijetnamski plemići, i nadasve fascinantna predstava unutar palate koja nudi presek stare dvorske instrumentalne muzike, opere i plesova, daju važan uvid u istoriju i kulturu ponosnog Vijetnama. Veliki plato sa ogromnom državnom zastavom koja dominira čitavom obalom Mirisne reke, koja deli Hue na stari i novi grad, pokazatelj je tog ponosa stečenog kroz brojne, teško izvojevane pobede nad najvećim svetskim silama.

Poslednji vijetnamski car Bao Dai je 1945. godine svojevoljno abdicirao nakon povlačenja japanskih okupatora, koji su tokom Drugog svetskog rata manje-više bili u dosluhu sa francuskom kolonijalnom administracijom lojalnom nacističko-kolaboracionističkom režimu u Višiju.

Njegovu abdikaciju su iskoristili komunisti na čelu sa Ho Ši Minom i preuzeli vlast. Oni su proglasili nezavisnost Vijetnama u septembru iste godine i za glavni grad izabrali Hanoj. Međutim, već naredne 1946. Francuska je ponovo okupirala Vijetnam ne bi li povratila i učvrstila svoje ozbiljno uzdrmane pozicije. To je zemlju gurnulo u rat između francuskih kolonijalista i vijetnamskih komunista, koji su najpre pribegli gerilskoj taktici, a potom, uz materijalnu pomoć Kine i SSSR, razvili i čitavu armiju.

Povlačenje Francuza, koji su u nastojanju da ponovo zagospodare Indokinom bili potpomognuti velikim brojem aviona, tenkova i artiljerijskih oruđa američke proizvodnje, 1954. godine nakon serije poraza od vijetnamskih rodoljuba (od kojih je odlučujući bio onaj kod Dien Bien Fua, kada je život izgubilo 10.000 francuskih vojnika), označio je ponovno uspostavljanje domaće, vijetnamske vlasti, ali je prilikom zaključenja mira u Ženevi Vijetnam „privremeno“ i „administrativno“ podeljen na severni komunistički i južni kapitalistički deo.

Ta podela je, međutim, ubrzo prerasla u suštinsku deobu teritorije i suvereniteta. Usledili su građanski rat između Severa i Juga i otvorena američka intervencija u korist ove druge strane s ciljem da se zaustavi širenje komunizma u jugoistočnoj Aziji. Tokom najvećeg dela tog rata Hue je pripadao Južnom Vijetnamu, ali se nalazio u neposrednoj blizini granice sa Severom. Ovaj grad postao je poprište surovih uličnih borbi sa puno civilnih žrtava 1968. godine za vreme velike ofanzive „Tet“, u kojoj su komunističke snage napale ukupno 100 naselja širom Severnog i Južnog Vijetnama.

Mada su tehnički nadmoćne američke trupe, podržane brojnom južnovijetnamskom armijom, uspele da suzbiju tu ofanzivu i nanesu velike gubitke vojsci Severnog Vijetnama i komunističkim gerilcima Vijetkonga u Južnom Vijetnamu, razmere napada, početni uspesi komunista i činjenica da CIA i američka armija nisu imali nikakvih prethodnih saznanja o pripremi tako velike operacije u Sjedinjenim Državama su srušili mit o tome da američke snage sve drže pod kontrolom i ojačali antiratni sentiment. Vojska Severnog Vijetnama te godine je na kratko zauzela Hue, a pri tom, kao i u američkom kontranapadu, veliki deo tvrđave je oštećen i uništen.

Zapanjujuća žrtva

Vredan pažnje je i budistički hram Tien Mu, u malom selu na četiri kilometra od tvrđave, čija se sedmospratna pagoda uzdiže nad Mirisnom rekom, koja je taj naziv dobila zbog opalih mirišljavih latica orhideje koje je zaspu u jesen. U njemu se čuva stari automobil marke „ostin", kojim je jedan od vođa vijetnamske budističke zajednice, sveštenik Tik Kvan Duk 1963. godine prevalio dug put od Huea do Sajgona gde se, u znak protesta protiv progona budista od strane nepotističkog režima katoličkog premijera Južnog Vijetnama Ngo Din Diema, polio benzinom i spalio. Kvan Duk izvršio je dramatično samoubistvo sedeći u stavu za meditaciju, bez oklevanja i ne ispustivši ni glasa.

Njegova žrtva privukla je pažnju čitavog sveta i, interesantno, prouzrokovala slabljenje u to doba velike američke novinske agencije UPI, odnosno, veliki tržišni prodor agencije AP, koja je danas najveća i najuticajnija globalna novinarska mreža.

Ovo stoga što je novinar UPI ignorisao najave vijetnamskih budista da će se na ulicama Sajgona desiti nešto veliko i važno, dok je fotograf AP te nagoveštaje uzeo za ozbiljno i slikao Kvan Duka kako gori - to je, čak i danas, jedna od najsenzacionalnijih i na javno mnjenje i politiku najuticajnijih fotografija u istoriji žurnalizma. Po objavljivanju te potresne slike AP je stekao čak 5.000 novih pretplatnika, novina i radio stanica iz celog sveta.

Smrt Kvan Duka dala je ogroman podsticaj budističkom protestu, koji je potom eskalirao i bio propraćen nizom novih samožrtvovanja. Na njih represivni režim je reagovao masovnim hapšenjima monaha i brutalnim nasiljem na teritoriji čitavog Južnog Vijetnama. Snažna reakcija javnog mnjenja širom sveta na Kvan Dukovu žrtvu i nasilje od strane režima u Sajgonu navela je i SAD, koje su ga podržavale, da najpre izvrše pritisak na njega, a onda se i odreknu usluga premijera Diema, oborivši ga preko CIA-e i južnovijetnamske armije.

Čuvena fotografija AP u boji koja je zabeležila dramatično spaljivanje Kvan Duka izložena je u hramu Tien Mu uvećana. Uprkos tome ovaj hram, okružen drvećem i sa divnim pogledom na reku, odiše mirom. Tu je danas moguće i slušati decu koja se obučavaju da postanu monasi i sveštenici kako pevaju zanosne budističke himne i molitve.