Anine - kolubarska žitnica rimske vojske

U selu Ćelije, na mestu gde šumadijsko pobrđe prelazi u kolubarsku ravnicu, na desnoj obali reke Ljig, smešteno je arheološko nalazište Anine. 

Zahvaljujući angažovanju lokalnih institucija kulture i uz veliku podršku države i opštine, sistematskim istraživanjima koja traju od 2005. godine sačuvana je priča o vili rustici - kolubarskoj žitnici rimske vojske.

Meštani smatraju da su se na ovom mestu nalazili turski hanovi, pa otuda i naziv Anine. Kao i mnoge arheološke lokalitete širom Srbije i za ovo nalazište se vezuju legende o zlatnim kočijama, ovoga puta kočijama dubrovačkih trgovaca.

Rezultat ovakvih legendi bio je pustošenje Anina od strane divljih arheologa krajem 20. veka, čime je na nekim mestima nalazište značajno oštećeno.

Lokalitet je prvi put arheološki registrovan 50-ih godina prošlog veka, a tek 2005. godine započeta su sistematska arheološka istraživanja od strane Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo, pod rukovodstvom arheologa Radivoja Arsića.

Osim samih iskopavanja, područje lokaliteta koje obuhvata površinu od oko 2 hektara snimljeno je geoelektričnim metodom. Na osnovu prvih radova sačinjena je slika o izgledu i značaju poznoantičkog kompleksa na Aninama.

Tokom 2012. godine, opština Lajkovac otkupila je zemljište na kome se nalazi kompleks, čime je omogućeno da se dalji radovi na istraživanjima, konzervaciji i prezentaciji odvijaju neometano.

Vila rustika

Obimna istraživanja izvršena su tokom perioda od 2014. do 2019. godine, kada je ustanovljeno da se radi o kompleksu poznoantičke seoske vile (villa rustica).

Prvom delu pripadao je stambeno-ekonomski blok vile sa termalnim kupatilom, dok su drugom pripadale dve žitnice površine po 1.000 metara kvadratnih.

U neposrednom okruženju otkriveno je i manje groblje iz istog perioda, pa se veruje da su tu sahranjene osobe koje su živele u ovom kompleksu.

Na osnovu nalaza novca, izgradnja ovog kompleksa vezuje se za kraj trećeg i početak četvrtog veka naše ere, tj. period tetrarhije i vladavine cara Konstantina.

Na osnovu posedovanja velikih žitnica, vila na Aninama se uklapa u sistem velikih imanja sa žitnicama poput Medijane kod Niša, te Feliks Romulijane kod Zaječara i drugih.

Ovakve vile su jasni svedoci izgrađene infrastrukturne mreže i sistema u snabdevanju rimske vojske u kasnoj antici.

Od sredine četvrtog veka, kompleks gubi svoju prvobitnu funkciju u vezi sa žitom, rezidencijalni deo je napušten, sistem za podno grejanje prestao je sa radom, a otvori na zidovima kroz koje je cirkulisao topao vazduh zazidani su, kao i oni u termalnim kupatilima.

Ovaj tip kompleksa predstavlja seosku vilu - farmu, gde je obično živela uglednija porodica, koja je uz pomoć brojnih radnika ili sluga proizvodila žito, vino, maslinovo ulje, itd.

Pored njih, postojale su i tzv. vile urbane, koja je služila kao sedište seoske oblasti i koja je građena nalik na gradske kuće, dok su posebnu kategoriju činile vile - rezidencije, obično uglednih činovnika imperije, ali i samih rimskih careva.

Tako je čuvena vila cara Hadrijana na Tivoliju bila ogroman kompleks zgrada, parkova, bazena, fontana, mozaika i prefinjenih skulptura. Zgrade ove vile obuhvatale su površinu od neverovatnih milion kvadratnih metara.

Sa druge strane, poznatu rezidenciju nekog gradskog ili provincijskog činovnika u našoj zemlji predstavlja kompleks Medijana kod današnjeg Niša.

Na osnovu predmeta pronađenih širom kompleksa, pretpostavlja se da su se kupatila naknadno koristila za obradu metala i livenje, a ostatak ekonomskih prostorija služio je za život siromašnog stanovništva koje se zadržalo na ovom prostoru.

Tokom ovogodišnje kampanje istraživanja, finansirane od strane Ministarstva kulture i informisanja vredne 1.000.000 dinara, ustanovljen je konačni spoljni izgled vile i kupatila, pa je utvrđeno da su tremovi široki čak četiri metra bili završeni zidom koji je nosio kamene stubove spojene lukovima od opeke.

Zahvaljujući geofizičkim snimanjima, otkriven je još jedan objekat kojim je dvorište vile bilo potpuno zatvoreno, praveći simetričnu celinu sa prethodno istraženim delom.

Nakon završetka rimske dominacije ovim prostorima, Anine su svoj život nastavile i u srednjem veku, kada je na ruševinama kompleksa, srednjovekovno stanovništvo visoke zidine vile koristilo tokom 15. veka.