Kvadratura kruga: Šta je sve bilo srpsko u Trstu

Pre Gopčevića u ovaj grad stigli su i mnogi drugi srpski trgovci, zanatlije i moreplovci iz Boke Kotorske, Bosne i Hercegovine, Dalmacije i Like.

Palata Gopčevića, najveća srpska palata u Trstu

Kada je 1719. godine austrijski car Karlo VI proglasio Trst slobodnom lukom, što je podrazumevalo znatne poreske olakšice i oslobađanje robe od carina, ka Trstu sa Balkana hrle; Grci, Jevreji, Jermeni, Cincari i Srbi. Svi oni došli su u ovaj grad u potrazi za trgovačkom srećom i boljim životom. I uspeli su da ga ostvare.

Za tri decenije Spiridon Goplević, koji se školovao u Beču, trgujući žitom iz Rusije i Ukrajine, uspeo je da stvori ogroman kapital koji je činio 31 brod i dva parobroda i palata na četiri sprata, koju je podigao u srcu Trsta, na Trgu Ponte Roso. Njegova flota činila je deset odsto svih trgovačkih brodova registrovanih u Trstu.

Palata Jovana Kurtovića

Poslovnu imperiju u Trstu je izgradio i Jovan Kurtović iz Trebinja, koji je imao flotu od 15 brodova i koji je ostvario prvu, direktnu pomorsku vezu Evrope sa Amerikom. I Jovan Kurtović je sagradio velelepnu palatu u centru Trsta, koja je očuvana do danas.

Kristofor Popovič koji je iz Boke Kotorske stigao u Trst, imao je 10 brodova i palatu u užem gradskom jezgru Trsta.

Srpska crkva Svetog Spiridona u Trstu

Aleksandar Vukasović je na Trgu Svetog Antonija sagradio svoju palatu, u čijem prizemlju je i danas jedna od najstarijih kafana u Trstu „Stela polare”, koja je bila stecište srpskih intelektualaca, ali i trgovaca koji su ovde sklapali ugovore, trgovali robom i snovima.

Među brojnim palatama, koje su u 18. i 19. veku u Trstu izgradili Srbi, jesu i palate porodice Riznić, Todorović, Vučetić, Kvekić, Vidaković itd. Ima ih ukupno 60 i sve su podignute u centru Trsta.

Ikonostas u crkvi Sv. Spiridona

Kada su ekonomski stasali, srpski trgovci i brodovlasnici odlučili su da u Trstu sagrade svoju crkvu. Podigli su je u centru Trsta 1869. godine i posvetili Svetom Spiridonu. Bio je to jedan od dva najveća srpska, pravoslavna hrama u svetu u to vreme. Crkva je visoka 40 metara, široka 31, a duga 28 metara. U nju može da stane 1.600 vernika. Unutrašnjost hrama bogato je oslikana freskama i slikama u ulju, a oltar je ukrašen delima slavnih italijanskih ikonografa toga doba.

Srbi su uspeli da sagrade svoj hram zahvaljujući tzv. patentu o toleranciji, koji je izdala Marija Terezija, kojim im dozvoljava da sagrade svoj hram i osnuju srpsku crkvenu opštinu u Trstu.

Patent kojim je Marija Terezija Srbima dozvolila da grade crkvu u Trstu

Ostajte ovde. Slobodno ispovedajte svoju veru pod mojom zaštitom. Obogatite se, pa ćete i carstvo moje obogatiti. To, između ostalog, stoji u patentu Marije Terezije.

Osim crkve, Srbi su u Trstu sagradili i školu još 1782. godine, koja i danas radi.

Bogati srpski trgovci i moreplovci iz Trsta ostaće upamćeni i kao veliki dobrotvori koji su zdušno pomagali srpski rod. Neki od njih pomagali su hercegovačke i crnogorske ustanike, drugi obnovu srpskih, pravoslavnih crkava u Dalmaciji, treći su plaćali školovanje siromašnih srpskih đaka u Zagrebu, Dubrovniku, Rijeci, Sarajevu, Karlovcima i Sremskoj Mitrovici, a mnogi su testamentom, svoje palate ostavili srpskoj crkvenoj opštini u Trstu.

Grobnica porodice Kovačević

U 18. i 19. veku Trst je bio jedno od četiri kulturna i duhovna središta Srba u Evropi, u kome su često boravili, radili i stvarali: Dositej Obradović, Vuk Stefanović Karadžić, Njegoš, Lukijan Mušicki, Aleksa Šantić, Ivo Andrić i otac srpskog pozorišta Joakim Vujić. Svi oni bili su gosti srpskih trgovaca u Trstu, koji su uživali veliki ugled u ovom gradu koji su stekli svojim radom, znanjem i veštinama.

Osim 60 palata, crkve i škole i vredne riznice i biblioteke, Srbi u Trstu imaju i svoje groblje koje je zaštićeno kao kulturno-istorijski spomenik Italije. Na njemu počivaju sve srpske porodice koje su u 18. i 19. veku stigle u Trst. Spomenici na srpskom groblju u Trstu su takođe srpske tapije, upisane u nebu i kamenu.

Urednik: Branko Stanković

Snimatelj: Darko Bursać

Montaža: Marija Baronijan Šašić