Pijanzimi Balkana – Eni Dibra Hofman

Usporena konsolidacija državnog uređenja Albanije koja je trajala sve do prvih decenija 20. veka, kao i potonja politička komešanja do kojih je dolazilo u sukcesivnom smenjivanju više nepovoljnih konteksta – od italijanske okupacije u Drugom svetskom ratu, zatim uspostavljanja komunističkog poretka pod okriljem Informbiroa, a od početka 1960-ih godina i kroz samoizolacionu politiku odmicanja od država Istočnog bloka i Jugoslavije – suštinski je uticala na tempo kulturne emancipacije i modernizacije ove zemlje. Počeci umetničkog stvaralaštva vezuju se tako za period nakon Drugog svetskog rata, a institucionalno utemeljenje muzičkog obrazovanja na visokom nivou uspostavlja se tek 1962. godine, kada je osnovan Državni konzervatorijum u Tirani, koji četiri godine kasnije prerasta u Viši institut umetnosti kao spoj dramskog, vizuelnog i muzičkog odeljenja. Formiran prema sovjetskom uzoru kao neka vrsta konzervatorijuma čiji je muzički departman sačinjen iz odseka za klasičnu muziku i balet, Institut će tek 1991. godine biti zvanično podignut na univerzitetski nivo i steći naziv Akademije umetnosti. I mada je uspon muzičkog profesionalizma tokom druge polovine prošlog veka imao značajnog efekta na stvaralačku praksu odražavajući se kroz utemeljenje brojnih žanrova uglavnom konzervativnog muzičkog stila, samo izvođaštvo nije doživelo veći uspon, pa ni značajniju afirmaciju izvan granica Albanije. Kao prva albanska akademski obrazovana pijanistkinja ističe se Lola Đoka, rođena 1910, koja je obrazovanje stekla na Atinskom konzervatorijumu 1936. godine i koja je najveći deo života provela pod komunističkom vlašću Envera Hodže, dobijajući mogućnost da pored pedagoškog rada na pomenutoj instituciji u Tirani realizuje i sporadičnu koncertnu praksu nastupajući u Grčkoj, Bugarskoj, Rumuniji, Sovjetskom Savezu, pa i na Kubi. Razvoj pijanističke pedagogije nakon komunističke ere nastavio je da se na akademiji u Tirani sprovodi u hermetičnom ambijentu vezanom isključivo za lokalne umetnike, te većina talentovanih muzičara školovanje nastavlja na inostranim univerzitetima. Jedno od takvih imena jeste i Eni Dibra Hofman, savremena pijanistkinja srednje generacije koja je visoko obrazovanje stekla na muzičkom konzervatorijumu u Nešatelu u Švajcarskoj.

Rođena 1979. godine u umetničkoj porodici u Tirani, Eni Dibra Hofman je tokom školovanja u rodnoj zemlji stekla brojne nagrade na nacionalnim takmičenjima u organizaciji Epte, zatim na konkursu Mladih pijanista, kao i takmičenju posvećenom izvođenju dela albanskih stvaralaca. Nakon završetka Visoke škole „Jordan Misja” u Tirani, Eni Dibra Hofman visoko obrazovanje nastavlja u Švajcarskoj, u Nešatelu gde kao polaznica studija Silvane Deferne pohađa takozvanu "klasu virtuoza" te završava sa posebnim pohvalama. Takođe, na Konzervatorijumu u Nešatelu usavršava se u domenu kamerne muzike i korepeticije vokalnih izvođača kod pijaniste Marka Pantelona. Afinitet koji je iskazala za žanr lida osvedočiće i nagrada koju 2006. godine osvaja kao najbolji klaviski saradnik na međunarodnom takmičenju vokalnih solista u Gorici u Italiji, dok sa sopranom Alesandrom Boer priređuje niz koncerata po gradovima Albanije. Uporedo sa ovom praksom kamernog muziciranja, Dibra Hofman početkom 2000-ih pohađa i majstorske kurseve kod nekolicine poznatih umetnika poput Paula Badure-Škode, Nauma Štarkmana i Luiza de Moura Kastra, stičući afirmaciju uglavnom na scenama Švajcarske u kojoj se potom i nastanjuje.

Pored klasičnog, kanonskog repertoara, Eni Dibra Hofman je još od perioda školovanja u rodnoj zemlji posebno interesovanje pokazala za albansku muziku, o čemu svedoči i njen debitantski, za sada jedini, album koji je 2019. godine objavila za švajcarsku diskografsku kuću Ve-De-E Galo.

Izbor klavirskih dela istaknutih albanskih kompozitora druge polovine 20. veka – Tonina Harapija, Alberta Paparista, Aleksandra Pečija, Kozme Lare, Česka Zadeje i Feima Ibrahimija, prvo je predstavljanje njihove muzike u zapadnoj Evropi i već po tome stiče referentni značaj u nacionalnim okvirima. Većina ovih kompozitora, obrazovanje je stekla na Moskovskom konzervatorijumu u periodu nakon Drugog svetskog rata, te je kompoziciono-tehnički, pa i pijanistički nivo ostvarenja zastupljenih na albumu veoma visok, mada stilski prilično konzervativan za vreme u kojem su nastala, odražavajući postulate oficijelne sovjetske kulturne politike posleratnog razdoblja. Kako Danijel Andres, autor programskog komentara u knjižici albuma navodi: „Nekoliko ostvarenja zasnovano je na albanskim folklornim melodijama, dok je harmonija uglavnom inspirisana poznoromantičarskim delima čime je izbegnut preterani hromatizam. Aleksandar Peči i Albert Paparisto dozvoljavaju sebi da zarone u prošireni tonalitet, čak i u bitonalnost, a gotovo svi kompozitori na albumu takođe imaju tendenciju korišćenja modalnih sazvučja, što mnogim komadima daje dašak melanholije. To je privlačna muzika sačinjena od iskrene inspiracije i vrhunske kreacije”.

Mada nastanjena u Švajcarskoj, ova umetnica održava intenzivne profesionalne veze sa rodnom Albanijom gde je poslednjih godina realizovala nekoliko projekata, poput koncerata klavirske muzike albanskih autora za dva klavira, koje je upriličila sa majkom, pijanistkinjom Anitom Tartari, ostvarivši između ostalog i zapaženi nastup na Međunarodnom festivalu Pijanodrom u Tirani. Takođe, sa violinistkinjom Jukiko Okukavom, violončelistom Sebastijanom Bregeom i Simfonijskim orkestrom Radio-televizije Albanije izvela je Trostruki koncert Ludviga van Betovena koji predstavlja samo jedno od dela na njenom repertoaru koji obuhvata muziku različitih stilova i žanrova.

Pijanistički stil Eni Dibre Hofman odlikuje visoko kultivisani ton karakterističan za umetnike francuske provenijencije zahvaljujući obrazovanju stečenom u klasama francuskih umetnika u Nešatelu. Njen koloristički raskošan tonski spektar u evokativnim delima albanskih kompozitora poput impresionistički intonirane Balade Kozme Lare, otkriva izuzetnu estetsku profilizaciju. Karakterno rastegljive, u rasponu od lirskih do mračnih dramskih raspoloženja, te u izvesnim momentima i igrački žive interpretacije na albumu koji predstavljamo u emisiji, odlikuje balansiran izraz koji prožima raznovrsna tehnika i suvereni virtuozitet. Eni Dibra Hofman se u tom pogledu za klavirom ističe kao živopisan pripovedač čiji izraz ima dovoljno sugestivnosti da slušaoca već pri prvim odsviranim tonovima zavede u zvučni lavirint muzičkog sadržaja dela.

Autor emisije: Stefan Cvetković