Radomir Putnik: Aforizam u Dositeja i Aleksandra Popovića

Mudre izreke pripadaju području kratke forme, prozne ili poetske; nekada su samostalne, a češće se nalaze u okviru drugih, obimnijih i složenijih književnih dela – poema, pripovedaka, basni, romana, eseja i drama. Kod nas je popularan aforizam. Ova grčka reč (koja znači određivanje, definisanje), zapravo označava kratku proznu rečenicu ili dve, zasebno izrečenu ili u određenom kontekstu, koja sadrži posebnu misao, mudrost, kritičku ocenu, a često i sarkazam. Dositej koristi pojam „izrečenije” i poistovećuje ga sa drugim malim „jednostavnim formama“ kao što su sentenca, epigrami i poslovice. Dositejeva je zasluga, pored mnoštva drugih, što je u svoje raznovrsno i raznorodno književno delo utkao narodne poslovice i njima dokazivao ideju da se odnosi među ljudima, ma koliko složeni bili, moraju zasnivati na preporukama koje daje prosvećeni razum. Kako zapaža Radomir Putnik, Aleksandar Popović je „pio vodu s istog izvora kao Dositej”, oslanjajući se na narodne poslovice, izreke, pitalice i zagonetke. Analitičari Popovićevih komedija otkrili su da je jezik osnovno oruđe kojim on gradi svet svojih komičkih junaka. Popovićevski jezik sastoji se iz raznih jezika kojim misle i govore dramski likovi, od kolokvijalnog govora zatvorenih društvenih grupa, slenga, preko živopisnog i sočnog izvornog narodnog jezika, do govora kojima se služe određeni zanati (moleri, krojači, limari, voskari), kao i do sentimentalnih jezičkih klišea.

Navodeći neke od Dositejevih i Popovićevih misli o porodici, razumu i slobodi, kao i one koji imaju formu narodnih poslovica, Putnik zaključuje: „Upoređivanje aforističkih iskaza pisaca čije živote razdvaja vek i po, uverava nas da je reč o autorima koji su se oslanjali na narodni jezik, osobine mentaliteta i univerzalne istine o čoveku koje su, u suštini, tekovina ne samo nacionalne istorije i tradicije, već i trajna etnografska i antropološka datost. Između njih postoji i određena analogija: premda su živeli i pisali u različitim epohama, zajedničko im je i to što su obojica svedočila o prelomnim događajima koji su izmenili sudbinu Evrope, pa i sveta. Dositej je bio savremenik početka rušenja feudalnog sistema i pojave prve industrijske revolucije, uvođenja mašina u proizvodnju. Popović je prisustvovao rušenju komunističkog sistema i rastakanju prve države socijalizma, a svedok je tehnološke revolucije koja je burno započela u drugoj polovini 20. veka i još uvek traje. Život je udesio da ih povezuje mnogo veza, od kojih su ovde navedene samo one koje se odnose na korišćenje malih književnih formi, kao i istovetna pohvala prosvećenom razumu”.

Čitala je Dušica Mijatović.
Urednica Tanja Mijović.