Opera – Šarl-Simon Katel: Bajadere

Ovo muzičko-scensko delo pripada prelaznom periodu između epoha klasicizma i ranog romantizma. Nastala na libreto Viktor-Žozefa Etjena di Žuija, po motivima Volterovog komada Obrazovanje princa, opera Bajadere u sebi sadrži dve paradigme odnosa prema orijentalnim temama. Sa jedne strane, tu su odjeci komičnih „turskih" sižea opera XVIII veka čiji je najpoznatiji predstavnik Mocartova Otmica iz Saraja i koji traje sve do Rosinijeve Italijanke u Alžiru. Sa druge, tu je estetika „orijentalnog sanjarenja" koja odgovara promenjenoj tački gledišta evropskih pisaca i libretista spram „istočnog sveta" u kojem se sve više traže egzotika, čudesni pejzaži i duboke emocije. Upravo na početku XIX veka, gradovi i predeli mediteranskog basena postaju sve poznatiji evropskoj publici uz pomoć brojnih putopisa koji se štampaju i distribuiraju, ali i izveštaja o ratnim kampanjama, na primer, Napoleonove vojske. Kako bi i dalje inspirisali maštu evropske građanske klase, bilo je potrebno otići dalje ka Indiji, Kini, Cejlonu, ka kišovitim i šumovitim predelima Benaresa ili Kolomba. Ukus publike se usmerava ka misterioznom, religijskom egzotizmu dalekoistčnih predela. U Parizu, pogotovo, ova moda nailazi na plodno tlo - tokom celog XIX veka francuski operski autori će negovati ovu osobenu liniju orijentalizma, na primer, u operama Lovci na bisere, Lakme ili Afrikanka.

Pored susreta dva istočna sveta, u Katelovim Bajaderama, na nivou muzičke karakterizacije, tretmana glasa i orkestra, takođe vidimo elemente različitih operskih tradicija i žanrovskih usmerenja. Tako se Bajadere mogu opisati kao herojska opera popularna u doba Prvog francuskog carstva, žanrovski ustoličena Spontinijevom Vestalkom sa kojom Katelovo ostvarenje ima brojne dodirne tačke. Herojska opera je utrla put za stvarenje francuske velike opere, čiji protoelementi su itekako prisutni u Bajaderama kao što su: istorijski kontekst (rivalitet između radže Benaresa i Marata, ratnika u Indiji), raskošna scenografija i brojni plesovi koji su inkorporirani u radnju, kao i veliki i razuđeni horski ansambl. U krajnjoj instanci, Bajadere su raskošni operski spektakl sa više od 130 učesnika na sceni na samom kraju dela.

Katel vokalnu deonicu svoje junakinje Lamee oblikuje na sličan način kao što to čine Gluk sa svojom Ifigenijom ili Salijeri sa Hipermnestrom, dodajući joj prizvuk budućih rola iz francuske velike opere, s obzirom na intenzivni lirizam ove uloge, koji dolazi do posebnog izražaja u završnici Bajadera. U tom pogledu, obrisi muzičkog tretmana teksta takođe napreduju ka sve većem rafinmanu i lirizmu kako delo odmiče, postižući balans između gotovo Mocartovskih melodijskih i harmonskih obrisa i ranoromantičarske senzibilinosti. Nije ni čudo da je uspeh koji su Bajadere uživale u svoje vreme bio toliki, da je jedanaest godina posle premijere, upravo ovo delo izbrano da otvori Salu L Peltije, u kojoj je Pariska opera obitavala od 1821. godine do požara 1873. godine kada je zamenjena sadašnjom zgradom - Palatom Garnije.

Urednica Ksenija Stevanović