Žil Masne: Taida

Glavne uloge tumačili su Nikol Ševalije kao Taida, Jozef Vagner kao monah Atanael, Robero Saka kao Nikija, Karolina Lipo kao Krobila, Sofia Vinik kao Mirtala i mati Albina. Horom Arnold Šenberg i Simfonijskim orkestrom austrijskog radija ORF dirigovao je Lio Husein.

Taida, lirska komedija u tri čina i sedam scena premijerno je izvedena u pariskoj Operi Garnije 16. marta 1894. godine. Masne je svoju osamnaestu operu napisao na libreto Luja Galea koji je koristio motive istoimenog romana Anatola Fransa. U osnovi zapleta nalazi se legenda o kurtizani koja je postala svetica po imenu Taida – Taisa i koju je negde u desetom veku zapisala nemačka monahinja Rozvita. Istorija beleži i heteru Taidu iz Atine koje je živela u vreme Aleksandra Makedonskog, tako da je najverovatnije ova legenda nastala spajanjem istorijske ličnosti i predanja o isposničkim monaškim zajednicama ranih hrišćana na prostoru Egipta. O samoj svetici Prepodobnoj Taisi – kako je poznatija u crkvenim krugovima – se malo zna, osim da je uz Svetu Pelagiju pokroviteljka prostituki i da je, kako to životopis kaže, bila čuvena kurtizana koju je Sveti Pafnutije preveo u hrišćanstvo, i koja je potom je tri godine ispaštala grehe u pustinjskom isposništvu, preminuvši očišćene duše. Francuski prevod Rozvitinog teksta inspirisao je Anatola Fransa da napiše roman u kojem je oštro kritikovao klerikalizam i religijski dogamtizam, uz upotrebu ironije i volterovske satire, što je izazvalo osudu crkvenih krugova. Frans je isprva bio nezadovoljan kvalitetom libreta, jer se u njemu izgubila sva rafinirana ironija koja inače krasi ovog pisca, ali kada je video završenu operu pohvalio je Masneovu realizaciju. Napomenimo da je Galeov libreto bio jedan od prvih primera operskog predloška bez rime, u stilu pesme u prozi, na francuskom jeziku.

Adaptacija anti-klerikalnog romana Anatola Fransa se savršeno uklopila u Masneovo opersko stvaralaštvo, koje je fokusirano na samovoljne i moralno kompleksne ženske likove. Masne je dao ne samo uspešnu psihološku karakterizaciju Taide, već je i Atanaelu dao dubinu koja mu nedostaje u romanu. Uz pomoć muzike možemo spoznati nemir koji krasi ovog protagonistu, kao i njegov destruktivni fanatizam. Tokom cele opere Masne mu poverava ozbiljni, pseudo-religizioni ton, čijom važnošću Atanael maskira svoja konfliktna unutrašnja stanja.

Naslovnu ulogu Masne je napisao za američku pevačicu Sibil Sanderson, koju je posebno cenio kao Manon, i za koju je stvorio i rolu Esklarmonde. No, i pored toga što je delo izazvalo senzaciju i što je Sandersonova, kako se to navodi, slučajno, na premijeri pokazala i više nego što treba u predelu dekoltea, Taida se nije održala na repertoaru. Izvedena je još samo četrnaest puta, pre nego što se Sibil Sanderson povukla iz javnog i operskog života. Masne je stoga 1897. godine napravio reviziju partiture, pre svega se fokusirajući na izmene baletskih numera. U ovom obliku izvedena je naredne godine, uz veći uspeh. No, tek je 1903. godine, slavna Lina Kavalijeri uspela da svojim izvođenjem, na italijanskoj premijeri, oduševi publiku, što je ponovila i u Parizu 1907. godine uzdižući, na taj način, Taidu u rang repertoarskih dela.

Urednica Ksenija Stevanović