Muzej zvuka – Kompozicije za hardi-gardi

Hardi-gardi je žičani instrument sa nekoliko melodijskih i bordunskih žica, na kojem se ton dobija okretanjem točka i njegovim trenjem o žice. Melodije se proizvode uz pomoć klavijature koja u savremenoj izradi instrumenta ima dvadeset četiri dirke, a zahvaljujući bordunskim tonovima koji se na žicama proizvode, ukupan zvuk podseća na spoj violine i gajdi. Najstarija, relativno glomazna verzija instrumenta koji se tada nazivao „organistrum”, pojavila se tokom srednjeg veka, a prevashodna uloga mu je bila da pomaže pevačima višeglasnih kompozicija kako bi izvodili polifona dela i održavali tačnu intonaciju. Tokom renesanse, usavršen je njegov dizajn i dimenzije su postale znatno manje, te su počeli da ga koriste putujući muzičari, minstreli. U to vreme, hardi-gardi se mogao čuti i na evropskim dvorovima i videti u rukama anđela na portalima i vitražima crkvi, ali je vremenom ovaj instrument pomalo monotonog i melanholičnog zvuka izgubio svoju privlačnost među pripadnicima viših društvenih slojeva. Tada su ga prisvojili prosjaci, najčešće slepi svirači na ovom instrumentu, koji su zvukom instrumenta pokušavali da privuku pažnju prolaznika i prikupe milostinju. Instrument je bio korišćen širom Evrope – od južne Francuske, Španije, Mađarske, Poljske, preko Ukrajine pa sve do Rusije. U Ukrajini, ovaj instrument je bio poznat i kao lira ili relia, a svirači na njemu „lirnjiki”. Vlasti su ove muzičare-prosjake u Ukrajini i Rusiji progonile sve do početka XX veka, kada je, nakratko, prepoznata vrednost njihove folklorne umetnosti. Ipak, najveći udarac su doživeli tokom staljinističkih progona tokom tridesetih godina prošlog veka, kada je veliki broj ovih svirača nastradao.

Repertoar koji su izvodili ruski svirači na hardi-gardiju činile su tradicionalne melodije, pesme, ali i duhovni napevi iz različitih oblasti. Neke od ovih melodija, objavljene na albumu Ruski hardi-gardi Andreja Vinogradova, slušaćete u emisiji.

Urednica emisije: Ivana Neimarević