Džon Stenli i muzika za orgulje

Džon Stenli je rođen u Londonu, 17. januara 1712. godine. Još kao dete pokazao je talenat za orgulje, uzimajući časove kod Morisa Grina, orguljaša u Katedrali Svetog Pavla, a prvi profesionalni angažman stekao je već sa 12 godina. U četvrtoj deceniji 18. veka Stenli je redovno nastupao izvodeći orguljska sola u crkvi Sent Endrju na Holbornu i u crkvi Templ, a njegovu publiku sačinjavali su viđeni londonski ljubitelji i poznavaoci muzike, među kojima je bio i Georg Fridrih Hendl. Stenlija je krasila izvanredna memorija, a londonska štampa okarakterisala ga je kao „iznenađenje ovog grada, zarad njegovih genijalnih izvođenja na orguljama, čime je sustigao, ako ne i prevazišao, vrline njegovih slavnih prethodnika". Nastavivši da nastupa kao orguljaš do kraja svog života, 1784. godine, samo dve godine pre njegove smrti, u štampi je osvanula i ocena da je „skoro nepotrebno raspravljati o Stenlijevim vrlinama kao izvođača, pošto su one opšte poznate i uvažavane", te da je „pravedno osloviti ga kao čudo i diku njegove zemlje".

U emisiji ćete čuti Četiri orguljska sola iz Stenijevog opusa 5 - orguljski solo broj 1 u Ce duru, broj 2 u de molu, broj 3 u Ge duru i broj 9 u ge molu koje izvodi Margaret Filips na istorijskim orguljama iz londonskih crkava Sent Džejms i Sent Meri.

U segmentu emisije posvećene novinama u izgradnji orgulja upoznaćete se sa stvaralaštvom Johana Ernsta Eberlina, jednog od najzanačajnijih predstavnika salcburške orguljaške škole koja se u 18. veku isticala svojim tehnološkim inovacijama. Naime, jedne od najsavremenijih orgulja u prvim godinama 18. veka izgradio je Johan Kristof Egedaher u nadbiskupskoj prestonici Salcburgu. Austrijski grad je ujedno bio značajno središte teoretskog razmatranja konstrukcije orgulja i odabira odgovarajućih registara, o čemu svedoče teorijski napisi Johana Baptista Sambera objavljivani u ovom gradu. Egedaher je za salcburške orgulje izradio jedan od prvih odvojenih sviraonika sa tri manuala, a na njegovo dizajniranje registara uticala su rešenja primenjena na čuvenim orguljama crkve Santa Marija Mađore u Trentu, koje je ovaj graditelj pomno proučavao. Među uticajnim orguljašima i majstorima kontrapunkta u salcburškoj katedrali u prvoj polovini 18. veka izdvaja se Johan Ernst Eberlin, čije je jedino delo štampano za života, 9 tokata i fuga za orgulje, žanrovski i po strukturi veoma srodno engleskim zbirkama voluntarija, odnosno orguljskih sola, koje je pisao Stenli. Rođen u Jetingenu u Bavarskoj 1702. godine, Eberlin je postao četvrti orguljaš u Salcburškoj katedrali 1726. godine, a do 1749. napredovao je do položaja prvog kapelmajstora, stekavši opšte uvažavanje i poštovanje zahvaljujući svojoj izvođačkoj i kompozitorskoj umešnosti.

U vreme delovanja Johana Sebastijana Baha i njegovih starijih sinova estetika severnonemačkih orgulja značajno se menjala usled njihovog čestog sparivanja sa sve mnogobrojnijim horom u izvođenju himni i korala: uvećan je broj i kapacitet osnovnih registara od osam stopa, dublji registri od 16 stopa postali su snažniji radi postizanja 'ozbiljnog' tona, dok su visoki registri postali ekstremni po specifičnosti i prodornosti tembrova.

Vilhelm Frideman Bah je u toku svog života bio pre svega čuven kao vrhunski orguljaš, o čemu govori i tekst objavljen u znak poštovanja nakon njegove smrti u kome je navedeno da je Nemačka izgubila najvećeg orguljaša i jednog od nezamenljivih muzičara tog vremena. Već u mladim godinama, kada ga je u muzičkim veštinama podučavao otac, Vilhelm Frideman se interesovao za najnovija dostignuća orguljaške umetnosti. Stupivši na nemačku muzičku scenu 1733. godine kao orguljaš u Drezdenu, Vilhelm Frideman Bah je 1746. zadobio položaj orguljaša protestantske crkve u Haleu, što je bilo jedno od najznačajnijih orguljaških nameštenja u nemačkim zemljama. Najveći deo njegovih kompozicija za orgulje potiče upravo iz ovog perioda, i pokazuje snažan uticaj muzike njegovog oca.

Autor emisije Srđan Atanasovski.