Prozor u Antiku – kako nas je obrazovao „Vizantijski komonvelt“

Obrazac je dobro poznat i njegovi zaostaci još uvek mogu da se pronađu u ponekom starijem udžbeniku i neopreznim izjavama nekog starijeg obrazovanog Srbina: Antika je bila zlatno doba ljudskog duha i umetnosti, nakon pada Zapadnog (!) rimskog carstva nastupio je „mračni Srednji vek“ koji je čovečanstvo davio u krvožednom religijskom fanatizmu sve dok se nije pojavila prva svetlost Renesanse, koja će zatim ustupiti mesto „Prirodnoj svetlosti“ racionalističkih filozofija i na kraju kulminirati sa nezadrživim požarom Prosvetljenja, koji će zahvatiti celi svet, ali u kome će se iskaliti „prava“, „zrela civilizacija“ – civilizacija razuma, nauke i nezaustavljivog tehnološkog procesa. Ova svima dobro poznata i ozloglašeno romansirana istorija zapadnog obrazovanja za svoju nultu tačku i prvi tračak svetlosti obično uzima osnivanje Univerziteta u Bolonji 1088. godine, koja uspostavlja zapadne univerzitete kao glavna žarišta obrazovanja i nosioce napretka čovečanstva tokom celog drugog milenijuma.

Kada su Srbi istrčali na svetsku istorijsku scenu početkom XIX veka nakon stoleća tavorenja u senkama velikih imperija, često su bili previše zauzeti „hvatanjem priključka“ i „izgradnjom institucija“ koje su im – prema opšteprihvaćenim i univerzalnim pravilima igre – nedostajale da bi bili deo „civilizovanog sveta“, da bi imali vremena da se pozabave vlastitim duhovnim, obrazovnim i prosvetiteljskim tradicijama, iako su upravo one zaslužne što su iz viševekovne inkubacije izašli u tako dobrom zdravlju. Srpskoslovenska književnost i jezička tradicija, moravska arhitektura, klasično vizantijsko fresko slikarstvo, pa i sama pravoslavna teologija – sve su to tradicije koje smo morali ponovo da otkrivamo, budeći se iz zapadnoevropskog sna i otkrivajući fascinantne činjenice o sopstvenoj prošlosti za koje se dugo mislilo da su „postojale samo na Zapadu“.

Kako je izgledalo obrazovanje na duhovnim prostorima Istočnog rimskog carstva i srednjevekovnih srpskih zemalja, kako su u okvirima „Vizantijskog komonvelta“ čuvane antičke obrazovne i kulturne tradicije, kako je ova srednjevekovna kultura preživela istinski pad Rima 1453. godine i kakve alternative može da ponudi Srbima i Evropi u naše razočarano, cinično i neprosvećeno vreme, razgovaraćemo sa pesnikinjom, srbistom i medievalistom Irenom Plaović.

Autor „Gozbe“: Nikola Tanasić