Jatagan-mala, potraga za boljim životom u bedi velegrada

Jatagan-mala nastala je davne 1919. godine, kada se na prostor između današnje Mostarske petlje i Autokomande doselila uglavnom sirotinja iz stare Srbije i sa severa Crne Gore, u potrazi za boljim životom.

„Bilo je zanatlija, muzičara, čak je bilo zabeleženo službenika koji su radili u državnim službama. Zabeležen je i slučaj da su ovde živela i dva žandarma, policajca. Ali je interesantno da je u tom naselju, s obzirom da je tada već poznati Vajfert imao veliku pivaru, napravio tri velike barake sa 30 stanova da bi pomogao tim ljudima“, kaže hroničar Vidoje Golubović.

Prema popisu iz 1924. godine, u naselju je bilo 490 kuća sa 2.000 stanovnika. Takođe, bilo je 16 radnji: piljarnice, dućani, kovačnice, obućarska i fotografska radnja.

Jatagan-mala nije imala vodu, kanalizaciju i struju, a stanovnici su se vodom snabdevali sa tri česme koje je postavila opština. Desetak godina kasnije, naselje je naraslo na 8.000 stanovnika. Više od polovine kuća izdavalo se u zakup.

„Sve kuće tih prvih doseljenika koje su ovde napravljene, bile su bez poda, znači bile su na zemlji. Neobično je danas objasniti da je visina pojedinih kuća bila oko 1,4 metara, da su ulazi bili jako mali, neki su bili bez prozora. Retko koja kuća tadašnja je imala 1,8 metara visine. Bile su skromno pokrivene raznim šibljem ili limom. Manji broj kuća je imalo crepove, tako da je zaista bilo skromno živeti na ovoj teritoriji“, objašnjava Golubović.

Postoji nekoliko objašnjenja o poreklu naziva Jatagan-male. Jedno je, da su njeni stanovnici preko noći „na jatagan“ otimali zemljište od države, dok neki smatraju da je ime nastalo tako što je prilikom iskopavanja zemlje za temelje jedne od prvih podignutih kuća nađen stari jatagan. Jatagan je, inače, vrsta jednoručnog mača koji se koristio u Osmanskom carstvu.

Još 1924. predlagano je da se, zbog urbanizacije, naselje sruši, ali to se desilo tek 1939. kada je porušeno skoro 500 kuća, da bi naselje potpuno nestalo 1960. godine.

Stanovnici su bili preseljeni u novo naselje na Ledinama. Danas se, tamo gde je nekada bila Jatagan-mala, nalaze Medicinski i Veterinarski fakultet, Kliničko- bolnički kompleks i auto-put.