Tomas Vajat-rađanje soneta u engleskoj književnosti

Tomas Vajat je rođen u Kentu, u Engleskoj, 1503. godine. Još kao tinejdžer dospeva na dvor Henrija Osmog, gde radi kao sluga koji stoji pored stola za vreme obeda. Ubrzo počinje da pravi ispade, pa 1534. biva zatvoren zbog tuče, i navodno - seksualne zloupotrebe. Dve godine kasnije - ponovo je u zatvoru.

Više puta nalazio se „licem u lice" sa smrću. Bio je u grupi ambasadora koja je otputovala u Rim, kod pape Klementa Sedmog, kako bi ovaj poništio brak između Henrija Osmog i Katarine Aragonske. Tokom putovanja, Vajata je zarobila vojska Karla Petog, koja je zauzela Rim i zarobila papu.

Vajat je izgleda uspeo da pobegne i vrati se u Englesku, donoseći nove poetske forme na engleski dvor, pre svega sonet. Međutim, pošto je Ana Bolen pala u kraljevu nemilost 1536. godine, Vajata zatvaraju u čuveni, ozloglašeni Tower of London, zidine u kojima su se nalazile tamnice i gde su se obavljala pogubljenja. Vajat opet uspeva da se izvuče i izbegne smrtnu kaznu.

Vajat je napisao neke od prvih soneta na engleskom jeziku. Zahvaljujući putovanju u Italiju, doneo je bogato znanje o raznim novim poetskim formama i stilovima. On eksperimentiše ovim novinama u svojoj poeziji, dajući im snažan engleski prizvuk. Koristi jambski pentametar, koji će Vilijam Šekspir i Kristofer Marlou usavršiti u engleskoj poeziji.

Uz savremenika Henrija Hauarda, Tomas Vajat je najznačajniji engleski pesnik sredine 16. veka.
Jedno od njegovih najvećih umeća je - prilagođavanje italijanskih poetskih formi, čak i samih pesama - engleskoj dvorskoj publici. Pojedine njegove pesme ispevane su po uzoru na Petrarku, i nose isti senzibilitet, međutim Vajat u njima aludira na svoj odnos sa Anom Bolen, sa kojom je imao romansu pre njene udaje za kralja.

Prema sačuvanim dokumentima, Vajat je bio visok, lep muškarac, i često se pojavljuju pretpostavke o njegovoj vezi sa Anom Bolen. Pesnik se oženio Elizabet Bruk 1520. sa kojom je dobio sina, kome su takođe dali ime Tomas. On je poznat u istoriji po tome što je vodio pobunu protiv čuvene „Krvave Meri", kraljice Meri Prve, 1554. godine, zbog njenog braka sa španskim kraljem Filipom Drugim.

Kada su Vajatove pesme prvi put objavljene, u antologiji Ričarda Totela, pesnikovo ime nije se nalazilo na koricama, jer je bilo ozloglašeno zbog pobunjeničkih aktivnosti njegovog sina.

Vajat se kasnije razvodi od Elizabet, a pretpostavlja se da je razlog bila njena nevera. Takođe, mnogo je pretpostavki o tome da su pesnik i Ana Bolen bili ljubavnici pre njenog dolaska na dvor Henrija Osmog, za koga se udala 1533. godine.

Sa prozora svoje ćelije u Londonskom Taueru, Vajat je verovatno video pogubljenje voljene Ane, 1536. godine, i napisao pesmu koja sadrži refren „to grmi kroz carstvo", pevajući o događajima koji su doveli do njenog pada u nemilost. Vajat umire prirodnom smrću šest godina kasnije. Po nekim prepostavkama, njegova bivša supruga pokušavala je da postane naredna žena Henrija Osmog, pošto je Ketrin Hauard pala u nemilost 1542.

O značaju ovog pesnika danas se kod nas ne govori mnogo: zna se da je u pojedinim formama bio preteča Šekspira i drugih velikih engleskih pesnika. Sa druge strane, njegov buran život učinio ga je jednom od najzanimljivijih ličnosti engleske literature.

Priredila: Tatjana Cvejić