Na koji način naučne tehnike i zračenje mogu biti u službi kulture

Velibor Andrić iz Instituta za nuklearne nauke ,„Vinča" pojasnio je da jonizujuće zračenje od svog otkrića imalo značajnu ulogu u ljudskom društvu, najviše u medicini, a zatim i u industriji. 

Međutim, poslednjih dvadeset godina, razvojem savremene elektronike i različitih analitičkih instrumenata, jonizujuće zračenje je našlo svoju primenu i u proučavanju predmeta kulturnog nasleđa.

Samim tim pojavila se nova naučna oblast nazvana arheometrija koja povezuje sva znanja iz prirodnih nauka, poput fizike, biologije, hemije, geologije sa znanjima iz društvenih nauka, poput arheologije, istorije, istorije umetnosti.

Najčešće tehnike koje se koriste u proučavanju predmeta kulturnog nasleđa su zasnovane na primeni rendgenskog zračenja, jer je ono jednostavnije za upotrebu i zahteva mnogo manje sigurnosnih protokola, a samim tim i razvoj elektronike je omogućio da ta oprema bude mobilna i lako prenosiva.

Osim rendgenskog zračenja, koriste se i gama zraci, elektroni, protoni, i sve druge vrste jonizujućeg zračenja, čak i neutroni se mogu koristiti za proučavanje predmeta kulturnog nasleđa.

Jedan od nemerljivih efekata korišćenja jonizujućeg zračenja je to što analiza ne mora biti zasnovana samo na onome što vidimo golim okom.

Ta prodornost zračenja ima mogućnost da se analiziraju i oni delovi koji nisu odmah vidljivi.

Kao primer Andrić navodi analizu slike Van Goga Path of grass. 

„Kada se radilo mapiranje određenih hemijskih elemenata, pokazalo se da ti hemijski elementi koji su u osnovi pigmenata u toj slici trave kriju lice žene. Na osnovu tih skenirajućih podataka ljudi su uspeli da naprave rekonstrukciju skrivenog crteža, bez da su uklonili originalni crtež. Ovo ne bi bilo moguće nijednom drugom tehnikom sem primenom jonizujućeg zračenja koje omogućuje da se prodre kroz taj prvi vidljivi sloj i da se i da se dobije informacija o onom sloju koji se nalazi ispod onog koji vidimo golim okom", pojašnjava Andrić.

Kao primer iz Srbije, navodi se analiza ikona na kraljevskim vratima u manastiru Krušedol, koja su centralni deo ikonostasa u pravoslavnim crkvama.

„Radiografija je pokazala da se ispod onoga što se sad vidi kao naslikana ikona na tim drvenim vratima, ispod se krije originalni izgled tog umetničkog dela. I tada je nakon primene radiografije, pokušano da se na neki način pokaže šta je to što je ispod. Odluka da li će da se skine taj površinski sloj ili će da se sačuva ovaj danas vidljiv, doneta je na osnovu toga što se pokazalo da je moguće ukloniti taj preslikani sloj i da se na neki način otkrije ili izloži danas javnosti originalni izgled tih kraljevskih vrata", navodi Andrić.

Dodaje da je to odluka koju mogu da donesu konzervatori na osnovu rezultata koji su dobijeni na osnovu ispitivanja, u ovom slučaju radiografskih koja su sproveli naučnici iz prirodnih nauka.