Bašibozuk se vratio kući

Bašiboz(l)uk smo dobili iz turskog u značenju neredovna, nedisciplinovana (turska) vojska. U tom značenju je kod Branka Ćopića: „Da nam još nije onog naoružanog bašibozluka i Talijana, vidio bi ti svoga sveca.”

Tako ga baleži Rečnik Matice srpske, uz pridev bašiboz(l)učki, koji se odnosi na bašiboz(l)uk. Oblici sa „l” nastali su na srpskom terenu.

Sa „l” je reč zabeležena ne samo kod Ćopića nego i kod Grigorija Božovića 1926: „Nekakav... Šumadinac... puca u još plašljive gomile bašibozluka.”

Varijanta bez „l” češća je kod srpskih pisaca: „Sam (je) sa 3.000 vojnika, koje regularnih a koje bašibozuka, prešao.” (Lazar Batalaka Arsenijević, 1898)

I Etimološki rečnik srpskog jezika daje prednost obliku bez „l” – bašibozuk. Donosi i šire značenje, može biti i pripadnik takve vojske.

Takođe i neredovna vojska, dobrovoljac, narodna milicija. A šta znači? U turskom to je složenica koja se sastoji od baŞ „glava” i bozuk „pokvaren, rastrojen”.

To je balkanski turcizam (baŞibozuk), kod Makedonaca i Bugara je bašibozuk, kod Rumuna baŞ(i)buzuc, a u albanskom bashibozuk i bashibuzuk. U ruskom glasi bašibuzuk.

Ima i kod Hrvata, kod Augusta Šenoe: „Već je posjeko nekoliko bašibozuka.”

Rečnik SANU donosi i glagol bašibozukovati, u značenju ponašati se kao bašibozuk, obesno, razuzdano.

U Selu, glasilu Saveza zemljoradnika, žalili su se 1923. da je „na nišanu opozicije bio ministar unutrašnjih dela, njegovo postupanje sa sreskim načelnicima, koji su u poslednje vreme počeli da bašibozukuju po zemlji”.

I slikar realista Paja Jovanović izostavlja „l” u nazivu svojih dela: „Bašibozuci pred beg”, „Odmor Bašibozuka”.