Od sretenjskog, preko turskog, namesničkog i ustava Kraljevine Srbije – od autonomije do međunarodnog priznanja

Dva Sretenja iz prve polovine 19. veka utisnuta su u kolektivno pamćenje srpskog naroda. Ustav Knjažestva Serbije, poznat kao Sretenjski ustav, donet je u Kragujevcu, 21 godinu nakon Prvog srpskog ustanka. Njime su postavljene osnove državnosti i demokratije, vlast je podeljena na zakonodavnu, izvršnu i sudsku, proklamovana su prava i slobode građana, a ukinuti ropstvo i feudalizam.

Ustav koji je sastavio Dimitrije Davidović po uzoru na francuski i belgijski, smatra se jednim od najliberalnijih pravnih akata tog vremena, ali je pod pristiskom feudalnih sila ubrzo suspendovan.

„Sretenje je i dan kada moramo da svoje misli usmerimo ka generacijama koje su podnele veliku žrtvu, koje su ugradile veliko znanje i diplomatsko umeće da bi stvorili ono što mi imamo, a to je država Srbija. Naravno, vezano za izgrađivanje državnosti je i institucija u kojoj se nalazimo – Državni arhiv Srbije je takođe nastao u veku kada je stvorena moderna srpska država“, naglašava dr Miroslav Perišić, direktor Državnog arhiva Srbije.

Uz Sretenjski ustav, izloženi su četvrti hatišerif iz 1838. godine, poznat kao Turski ustav, zatim Namesnički ustav iz 1869. i tri ustava iz vremena Kraljevine Srbije nastala od 1888. do 1903. godine. Kroz odredbe izloženih ustava može se hronološki posmatrati nastanak i razvoj moderne srpske države, od autonomije u okviru Osmanskog carstva do međunarodnog priznanja.

„Kod Ustava iz 1869 . godine, poslednjeg Ustava Kneževine Srbije se već vidi da je kneževina sposobna, to jest da joj je dozvoljeno da donese Ustav bez upliva stranih sila. Ustavi Kraljevine Srbije su već nešto drugo. Recimo, Ustav iz 1888. godine konačno dozvoljava slobodu štampe, slobodu udruživanja, slobodu zbora, što svakako jeste odraz političkih prilika i unutrašnjih i spoljnopolitičkih“, objašnjava Anja Vulić, arhivist u Državnom arhivu Srbije

Zanimljivost je, naglašavaju autori postavke, i kako se mogu pratiti promene u srpskom jeziku tokom 19. veka. Sretenjski ustav pisan je pre Vukove reforme i za mnoge pravne termine nisu postojale odgovarajuće reči, pa su oni opisno objašnjavani, dok su u ustavima iz vremena kraljevine novi, precizni pojmovi prilagođeni duhu srpskog jezika.