Muzej zvuka – Petsto godina od smrti Žoskena de Prea

U istoriji muzike bilo je malo kompozitora koji su kao Žosken de Pre uživali tako veliki ugled i nepodeljeno uvažavanje generacija koje su došle posle njega. On je smatran za najvećeg inovatora renesansne epohe, čiji je izraz bio tako svež, a muzički jezik tako bogat, da su stotine autora svoja dela zasnivali na Žoskenovim radovima. Širenju Žoskenovog stila svakako je doprinelo i otkriće štampe, koje se odigralo upravo u trenutku kada je ovaj mladi kompozitor stupio na muzičku scenu. Izdavač Petruči je tako svoje četiri antologije moteta započeo upravo sa kompozicijama ovog autora, a 1502. godine objavio je i Žoskenove mise, kao prvu zbirku kompozicija posvećenu delima samo jednog kompozitora.

Dok je sa jedne strane njegova slava bila nepomućena u stolećima koje će uslediti, podaci o njegovim ranim godinama nisu dovoljno poznati. Pretpostavlja se da je rođen između 1450. i 1455. godine u Enou, danas belgijskoj provinciji na granici sa Francuskom koja je pripadala moćnom Burgundskom vojvodstvu. Prvi, doduše nepouzdani podaci, sugerišu da je oko 1460. godine, počeo kao dečak da peva u horu crkve Sen Kventen, zajedno sa budućim, takođe značajnim kompozitorom Žanom Mutonom. Iako ne postoje dokazi za takve tvrdnje, pretpostavlja se da mu je u ovom periodu jedan od učitelja kontrapunkta bio Johanes Okegem, koga će De Pre izuzetno ceniti tokom čitavog života. Prvi pouzdani podaci o ovom kompozitoru potiču tek iz 1477. godne, kada je postao pevač u kapeli Vojvode od Anžua, u Eks-an-Provansu. Ne zna se koliko je dugo ostao u službi ovog velmože, ali je najverovatnije nakon njegove smrti 1480. godine prešao u Pariz, zajedno sa ostalim članovima kapele. Naredne godine su takođe nedovoljno dokumentovane, te se pojavljuju navodi da je bio u Milanu, u službi porodice Sforca, ali isto tako i da boravio u Ferari, pa čak i na ugarskom dvoru. Mirniji period u životu Žoskena de Prea usledio je između 1489. i 1495. godine kada je bio član Papske kapele, najpre pod Inoćentijem VIII, a potom i pod Aleksandrom VI, čuvenim papom Bordžijom. Iz ovog perioda najverovatnije potiče i grafit, odnosno urezano ime „ŽoskinJ” koje je 1998. godine otkriveno na zidu Sikstinske kapele – jedini sačuvan potpis ovog autora, koji predstavlja istovremeno i neočekivani artefakt iz davne epohe, ali i svedočanstvo svojevrsnog „vandalizma” smelog i samouverenog autora. U poslednjim godinama 15. veka, De Pre je napustio Rim, odlazeći najpre ponovo u Milano, da bi se ubrzo uputio u Francusku. Značajna godina u njegovom životu bila je 1503. kada je stupio u službu Vojvode od Ferare, postavši deo jedne od najimpresivnijih muzičkih kapela tog doba, u kojoj su bili i Jakob Obreht, Antoan Brimel, Johanes Martini i Hajnrih Isak. Naime, Vojvoda Erkole I je bio veliki pokrovitelj umetnosti i nastojao je da od svog vojvodstva načini jedan od najvećih muzičkih centara tog doba. Lično se zalagao da najbolji pevači stupe u njegovu službu, te je čak pregovarao i sa papom da mu prepusti jedan broj svojih najboljih solista. Žosken de Pre će, međutim, u Ferari provesti samo godinu dana, jer će zbog epidemije kuge otići u Francusku, u Konde-sir-Lesko gde će ostati sve do svoje smrti, 1521. godine. 

Muzički, Žosken de Pre predstavlja najznačajniju figuru franko-flamanske škole, čija su nepresušna invencija i produbljena ekspresivnost ostavili dubok trag u istoriji muzike. Atribucija njegovih dela donekle je problematična, jer su mu zbog ugleda i prestiža, nakon smrti pripisivana mnoga dela, do te mere da je jedan savremenik prokomentarisao „da od kad je umro, Žosken objavljuje više dela nego kad je bio živ”. Ipak, sa sigurnošću se može ovom autoru pripisati dvadesetak misa i fragmenata misa, napisanih u tada najpopularnijim tehnikama kao što su kantus-firmus mise, mise-parodije, kanonske mise ili mise-parafraze, te na desetine moteta i šansona. 

Urednica emisije: Ivana Neimarević