Berat – Grad hiljadu prozora prepun istorije

Kao i većina gradova Albanije, i Berat je opasan tvrđavom koja je glavna turistička destinacija grada. Unutar nje i danas žive građani, a taj deo grada uvršten je na listu UNESKO-ve svetske baštine. Svojevrsni je svedok vremena koja su prohujala, i još uvek čuva crkve iz vizantijskog perioda, ali i džamije zidane u vreme Osmanskog carstva.

U gradu-tvrđavi u Crkvi Uspenja Presvete Bogorodice, osnovan je Muzej Onufri koji nosi ime najpoznatijeg albanskog ikonopisca Onufrija Argitisa, koji je stvarao u 16. veku. Albanski istoričari umetnosti malo sa sigurnošću znaju o njegovom životu.

Kažu da je prvi uveo ružičastu boju u ikonopis, da je slikao prirodnim bojama i bio osnivač prve škole ikonopisa u Beratu koja je preneta njegovom sinu Nikoli. Stare kuće i njihovi kockasti prozori da li su mu još jedno ime – Grad hiljadu prozora.

Otomanski most iz 1780. godine Gorica preko reke Osum, takođe je jedno od obeležja grada. Prvobitno je bio drveni, a kasnije 1920. godine, sazidan je kameni.

Crkva Svetog Mihaila je srednjovekovna pravoslavna crkva izvan tvrđave Berat u Albaniji, smeštena na brdu u gradu. Smatra se da je crkva podignuta u 14. veku i posvećena je Svetom Mihailu.

Da vidim ovaj grad, pošla sam sa Rešadom Dulom poreklom iz Novog Pazara. Razlog našeg dolaska u Berat bio je njegov maslinjak koji nema ko da bere. Albaniju muči nedostatak radne snage.

Rekao mi je da je Berat grad koji ima najviše sunčanih dana tokom godine pa otuda masline i grožđe najbolje rađaju upravo na padinama u okolini grada.

Berat je okružen mnoštvom stabala maslina, ali i vinogradima koji daju najsočnije plodove, ulje i vino.

Nekoliko fabrika ulja, ali i poznatih vinarija nalazi se nadomak grada.

Rešadova porodica zatekla se u Albaniji 1924. godine. Kada je na vlast došao Ahmet Zogu, 1925. godine zabranio im je izlazak iz zemlje kako bi imao veći broj stanovnika da bi se krunisao za kralja Albanaca i proglasio državu ustavnom monarhijom, što je i učinio 1927. godine.

Od tada, Srbi iz Novog Pazara žive na ovim prostorima. U okolini grada Fiera, u Beratu, Elbasanu. Rešad u Novom Pazaru nikada nije bio. Iako je treća generacija koja živi u Alabniji odlično govori srpski jezik i izjašnjava se kao pripadnik srpske nacionalne manjine koja živi u Albaniji.

Na putu od Berata do Fiera svratili smo u manastir iz 13. veka u Ardenici, posvećen rođenju Presvete Bogorodice, gde se po predanju Skenderbeg venčao sa Andronikom Donikom Arijaniti, čija je rođena sestra Angelina srpska despotica i svetiteljka.

Zbog toga što je i krunisan u njemu, manastir je u vreme, kada je 1967. godine Enver Hodža rušio sve verske objekte, ostao sačuvan. Danas njime upravlja AAPC i u njemu živi jedan monah. Inače, u Albaniji monaški život skoro i da ne postoji. Ima svega 12 monaha i dve monahinje na prostoru cele Albanije.

Ret Ljibovš – srpska zemlja

Sa brda gde je izgrađen manastir u Ardenici iz porte se vidi, na desetak kilometara udaljeno od grada Fiera, naselje Ret Ljibovš, u Albaniji poznato po Srbima koji u njemu žive. Kada smo ušli u kafić u centru sela da sačekamo Ećerema Dulevića, predsednika Udruženja Srba „Jedinstvo“, nekolicina meštana pozdravila nas je sa „Dobar dan“, kao da su očekivali naš dolazak. I jesu, jer je mesto malo i aber se brzo pročuje. Kažem aber jer sam imala utisak kao da sam u nekom selu u okolini Novog Pazara, ne usred Albanije.

S dolaskom Srba na ove prostore upoznao me je Ećeremov otac, čika Ismet. Ispričao mi je da muslimanima po odlasku Osmanlija s naših prostora nije bilo svejedno kakav će biti njihov život po stvaranju nove države 1918. godine Kraljevine Srba Hravata i Slovenaca, pa je njegov deda, Sulejman Dulević veleposednik iz Bujca kod Novog Pazara, rešio da pošalje sina Luana da izvidi kako bi bilo da se i oni, kao i većina stanovnika tog kraja tada, presele u Tursku.

Međutim, mladom Luanu Turska, a ni Grčka nisu se svidele i po povratku kući u Novi Pazar, preko Albanije, biva zaustavljen. Zogu im, kaže, nije dao da se vrate, ponudio im je zemlju, dao mnoga obećanja, a kasanije zabranio da govore svojim jezikom, skraćivao prezimena, zabranio školovanje.

Luan je ostao je u Albaniji, skućio se u Ret Ljibošu, izrodio decu i svom najstarijem sinu Ismetu, koji danas ima 81 godinu, ostavio amanet da ne zaboravi gde su mu koreni i da uči decu srpski jezik. Ismet ima petoricu sinova, svi govore srpski, postojao je kurs srpskog jezika u ovom mestu, ali danas više ne.

Pored toga što sada samo na papiru vodi Udrženje Srba, Ećerem se bavi proizvodnjom i prodajom prirodnih melema koji, kako mi je objasnio, leče sve probleme kože, i one najteže. Bilje bere po obližnjim livadama, tajnu spravljanja čuva, a da bi demonstirao prirodnost svojih proizvoda uvek pojede po jednu kašičicu melema pred kupcima.

Ećerem nas je poveo i do obližnjeg manastira Svetog Kozme Etolskog, grčkog svetitelja iz 18. veka, koji je mučenički postradao zbog širenja vere pod turskom vlašću. Njegov grob nalazi se u crkvi.

U kompleksu manastira nalazi se i Crkva Svete Marije zidane u romaničkom stilu. Čitav taj jugozapadni deo Albanije, čiji je administrativni centar grad Fier, tik uz obalu mora, svojevrsno je arheološko nalazište. Ne tako davno, u tom delu Albanije otkriven je drevni grčki grad i luka, Apolonija o kojem ćemo u narednoj priči.