U kakvoj su vezi medveđa šapa i ozonski omotač

Autori knjige, Verica Stojanović, Ivana Bjedov, Ivana Jovanović, Ivana Jelić, Dragica Obratov-Petković, Marija Nešić i Dragana Nedeljković prikazali su 60 odabranih biljnih taksona, od kojih se 59 vrsta nalazi na Preliminarnom spisku invazivnih vrsta u Srbiji od 2012. godine, kao i jednu novu invazivnu stranu vrstu.

U uvodnom delu publikacije dato je objašnjenje šta su invazivne vrste i njihov negativni uticaj na biodiverzitet, ekosisteme, ekosistemske usluge i zdravlje čoveka. Za svaku vrstu dati su nazivi familije, najčešće korišćeni sinonimi (prema Euro+Med PlantBase), srpski naziv, engleski naziv, opis, poreklo vrste, stanište, rasprostranjenje, mere kontrole i suzbijanja i literatura.

Knjiga je namenjena svim zainteresovanim stranama, pre svega, za oblast zaštite prirode i biodiverziteta, kao i za oblast šumarstva, vodoprivrede, lova, ribolova, poljoprivrede i zaštite životne sredine, zatim organima državne uprave i lokalne samouprave, kao i studentima fakulteta na kojima se izučava zaštita životne sredine.

Invazivne vrste su biljke, životinje i drugi organizmi preneti, slučajno ili namerno, iz područja gde im je prirodno stanište na novu teritoriju gde nisu rasli u prirodi. To su vrste koje se na novoj teritoriji brzo šire i ugrožavaju vrste koje su na svom prirodnom staništu.

Ove vrste ugrožavaju biodiverzitet područja u koje su unete na genskom, specijskom i ekosistemskom nivou.

Našavši se na prostoru koji je van granica njihovog rasprostranjenja (areala), gde nemaju prirodnih neprijatelja, njihova brojnost se lako uvećava na račun domaćih (autohtonih) divljih vrsta koje bivaju „proterane" sa svog staništa zbog preklapanja ekoloških niša.

Uobičajeno je da invazivne vrste, pored negativnog delovanja na prirodne ekosisteme i biodiverzitet, imaju i štetno dejstvo na ekonomske prilike i ljudsko zdravlje i životnu sredinu.

Pa ipak, nisu sve strane vrste invazivne, već samo one koje potiskuju domaće vrste i imaju negativan efekat na životnu sredinu i zdravlje ljudi. Na području Evropske Unije stranima se smatra otprilike 12.000 vrsta biljaka, životinja, gljiva i različitih mikroorganizama, od kojih je 15% invazivno.

Na osnovu procene njihovog uticaja na životnu sredinu i ekonomiju Evrope, sačinjena je lista „100 najgorih" stranih organizama u Evropi, na kojoj se nalaze: 54 strane vrste biljaka, 49 beskičmenjaka, 40 kičmenjaka i šest vrsta gljiva.

Prema podacima Zavoda za zaštitu prirode Srbije na području cele Srbije navodi se 68 invazivnih vrsta biljaka, a prema Anačkov et.al. (2013) na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine rastu 152 invazivne neofite, dok u Izveštaju o invazivnim vrstama u Srbiji (2015) postoji 318 stranih vrsta biljaka i životinja, od kojih su 173 biljne vrste.

Na širenje invazivnih vrsta mogu uticati poljoprivredne aktivnosti, regulisanje rečnih tokova, formiranje mreže kanala i dr. U našoj zemlji su se kao najagresivnije invazivne vrste, koje se jako brzo šire, istiskuju domaće vrste i zauzimaju prostor, od drvenastih vrsta pokazale amerikanski javor i bagremac poreklom iz Severne Amerike, kao i kiselo drvo poreklom iz Kine.

Izbegavanje hemijskih mera suzbijanja 

Od zeljastih vrsta to su ambrozija koja ima najveće posledice na zdravlje ljudi, cigansko perje unešeno kao medonosna biljka, ali koja brzo postaje jedina vrsta na livadama na kojima je ranije bilo i više od 50 biljnih vrsta, kao i divlji krastavac koji se hvata po drveću na kome uzrokuje oštećenja. U novije vreme, tj. 2016. godine, u Kovilovu je registrovana kao invazivna vrsta i medveđa šapa Sosnovskog koja vodi poreklo sa Kavkaza, a čije je širenje stavljeno pod kontrolu pravovremenim delovanjem stručnih službi.

Najpreporučljivija mera u sprečavanju širenja invazivnih vrsta jeste njihovo mehaničko uklanjanje, dok je hemijske mere, budući da mogu imati negativne posledice na biodiverzitet prostora, potrebno izbegavati. Posebno značajna mera jeste širenje svesti javnosti i edukacija stanovništva u vezi sa informisanjem o vrstama koje žele da unesu u svoju baštu ili dvorište, a stranog su porekla, kao i širenje znanja radi prepoznavanja invazivne vrste i obaveštavanja institucija koje mogu organizovati njihovo uklanjanje.

Radom na očuvanju autohtonog biodiverziteta i unapređenja zelenih površina značajno se doprinosi borbi za očuvanje ozonskog omotača i, pre svega, ublažavanju posledica klimatskih promena.

Svake godine 16. septembra se u svetu obeležava Međunarodni dan zaštite ozonskog omotača s ciljem da se istakne značaj njegovog očuvanja. Cilj obeležavanja Dana zaštite ozonskog omotača je i podizanje opšte svesti o potrebi zaštite ozonskog omotača koji čuva svet na Zemlji od štetnih uticaja sunčevog zračenja, a važan je i za atmosfersku raspodelu temperatura i utiče na klimu na Zemlji.