Arheolozi na tragu najstarijeg srpskog vodovoda

Prilikom istraživanja manjeg obima na prostoru Parka prirode „Golija" 2018. godine, arheolozi kraljevačkog Zavoda za zaštitu spomenika kulture došli su do izuzetno važnog otkrića za našu srednjovekovnu istoriju. Pronađeni su ostaci kamenog vodovoda koji je vodio ka Studenici, jednom od najznačajnijih srpskih manastira, rekla je arheolog Marija Aleksić Čevrljaković.

Podsetimo, manastir Studenica je zadužbina Stefana Nemanje, rodonačelnika dinastije Nemanjića, a pored Bogorodičine crkve, njegove zadužbine, manastirski kompleks doziđivan je i u vreme kraljeva Radoslava i Milutina.

Sredstvima Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije u zimskom  periodu  2019. godine izvršena je terenska prospekcija i snimanje modernom LIDAR tehnologijom. 

Tom prilikom je ustanovljeno da se manastirski vodovod, za koji se pretpostavljalo da se prostire u dužini od oko 800 metara od manastira, zapravo proteže u dužini od oko dva i po kilometra. Međutim, ostalo je nejasno gde se tačno nalazila početna kaptaža u selu Dolac, i koji je tačan položaj poslednje partije vodovoda od oko 200 metara ispred samog manastirskog kompleksa. 

 Arheolog Vojkan Milutinović, rukovodilac arheoloških istraživanja, kaže da je u pitanju vrlo interesantno tehnološko svedočanstvo iz srednjeg veka, koje je jedinstveno ne samo na prostoru Srbije već i jugoistočne Evrope. Poređenja radi, Dubrovnik je dobio vodovod tek u 15. veku i o njemu postoji obimna istorijska dokumentacija. Nažalost, mi nemamo podatak kada je tačno studenički vodovod izgrađen, ali se to sigurno dogodilo u srednjem veku, budući da je građen od studeničkog mermera, materijala koji je u tom kraju dostupan u izobilju (u pitanju su kameni segmenti). To je bio izuzetno zahtevan hidrotehnički poduhvat za to vreme. Ne možemo precizno da kažemo da li je vodovod izgrađen u 12. ili 13. veku, znači u vreme izgradnje manastira ili nešto kasnije, ali najverovatnije da su u pitanju ta dva veka, budući da su se u 14. veku u Srbiji gradili keramički vodovodi. U tehnološkom smislu, njih je daleko lakše napraviti, pošto je izrada keramičkih cevi u kalupima brži i jednostavniji proces od klesanja brojnih kamenih segmenata, takozvanih koraba, i njihovog međusobnog uklapanja.

Predviđena je i druga faza istraživanja, tokom koje će se klasičnom metodom arheoloških istraživanja potvrditi pozicija vodovoda na deonicama gde se vodovod jasno ne vidi. Druga faza istraživanja je planirana za 2021. godinu ukoliko je Ministarstvo kulture podrži na konkursu.

Tako bismo, uz najstariji sunčani sat u Srbiji, koji je smešten uz južni portal Bogorodičine crkve, gde senka ne pada na brojke već na slova, dobili i svedočanstvo o najstarijem srpskom vodovodu manastira, koji je UNESKO još 1986. godine uvrstio u svetsku baštinu.