Šta su lovili stanovnici Đerdapa

I upravo se u prepoznatljivom simbolu ovog paleolitskog lokaliteta ogleda koliko su praistorijski stanovnici duž Dunava i Đerdapske klisure bili inspirisani ribolovom i cenili prisustvo reke.

„Oni su se i naselili na rečnim Dunavskim terasama upravo zbog dobrih uslova za ribolov, to jest zbog brojnih virova i rečnog stenja kojima se ovaj pejzaž odlikovao. To im je pomagalo prilikom ulova velikih migratornih riba koje su dolazile svakog proleća i svake jeseni iz Crnog mora. Bile su to velike morune, jesetre i druge migratorne vrste“, kaže dr Ivana Živaljević, naučni saradnik Instituta Biosens Univerziteta u Novom Sadu.

Ribolov je za ondašnje stanovnike Đerdapa predstavljao glavni izvor hrane. Međutim, ribolov nije imao samo ekonomsku ulogu. Predstavljao je i vrstu ideologije i način regulisanja društvenih odnosa.

„Osim hrane, stanovnici Đerdapa su se odavali ribolovu i zarad ukrašavanja tela. Bio je to i način za regulisanje društvenih odnosa i, možda, poštovanja prirode i bića koja u njoj žive. Čuvene skulpture sa Lepenskog vira imaju upravo neke elemente i ljudskih i ribljih atributa - ona velika usta koja su izvrnuta na dole veoma podsećaju na usta kakva imaju morune i druge vrste jesetri“, objašnjava dr Ivana.

Riblje zube su koristili kao ukrase. Za tu namenu su najviše lovili jednu vrstu ribe za koju danas ne postoji srpski naziv, ali koja je bila veoma rasprostranjena u Dunavu u doba mezolita. Danas je u vodama ove reke nema, ali su istraživači uz pomoć DNK analize otkrili njeno nekadašnje prisustvo.

„Za ovu ribu nemamo srpski naziv. Ruski naziv je virezub. To je riba slična šaranu koju su lovili zbog njenih ždrelnih zubića koji podsećaju na klipove kukuruza. Te zubiće su koristili kao ukrase, u stvari, zasecali su ih na korenu i prišivali su ih za odeću“, pojašnjava naša sagovornica.

Analizirajući životinjske ostatke sa praistorijskih lokaliteta, Ivana proučava odnos između ljudi i životinja u prošlosti i otkriva kakvu ulogu su imali lov i ribolov u životu stanovnika Đerdapa.

„Prvi put se oko 6000 godina p.n.e. na Lepenskom viru i drugim đerdapskim nalazištima pojavljuju i domaće životinje koje se dovode u vezu sa prvim neolitskim zemljoradnicima i stočarima koji u to vreme počinju da naseljavaju Balkan“, kaže dr Živaljević.

Kako kaže, prve pripitomljene životinje na Đerdapu bile su ovca, koza, goveče i svinja. Ipak, prvi među pripitomljenim životinjama, kako u Evropi tako i na Đerdapu, bio je pas.

„Smatra se da se to veoma rano desilo, još tokom ranog mezolita, tokom 10. i 9. milenijuma p.n.e. Psi su tako razvili specifične vrste odnosa sa ljudima, živeli su sa njima i delili hranu. Ženke su donosile mlade na svet u okviru samog Lepensko-virskog i Vlasačkog naselja, pa su u nekim slučajevima tako psi čak i sahranjivani. Tako da je pas definitivno ne samo najbolji čovekov prijatelj nego i najstariji čovekov prijatelj“, kaže doktorka.

Osim pripitomljenih životinja i ribljeg sveta, među praistorijskim stanovnicima dunavskih obala bilo je i životinja poput jelena, srne, divljeg govečeta i divlje svinje. Lovili su ih radi hrane, ali su im i pripisivali simboličko značenje i koristili ih u obredima.

„Jelen je bio veoma značajna simbolička životinja. Ljudi su lobanje sa velikim razgranatim rogovima često ostavljali na podovima kuća u Lepenskom viru u momentu napuštanja i zatvaranja te kuće. Moguće da bi ta kuća u nekom momentu ponovo počela da živi kao što jelen svake godine odbaci rogove i svake godine mu ponovo izrastu, veći i lepši“, smatra naša sagovornica.

I lobanja divljeg govečeta, pretka današnjih krava, bila je sahranjivana pored pokojnika. Nekada su krda divljih goveda bila česta u Evropi, ali danas ove vrste više nema.

Sve to ne bismo mogli da saznamo bez istraživača koji kroz analizu životinjskih kostiju sa arheoloških nalazišta otkrivaju složenost ljudskih zajednica u prošlosti i međusobnih odnosa čoveka i životinje. Zbog toga dr Ivana naglašava koliko je arheozoologija važna arheološka poddisciplina.

„Nažalost, danas smo svedoci toga kako se sve više smanjuje real različitih životinjskih vrsta. One sve više izumiru, a velike zelene površine se uništavaju. Arheozoologija nam tako omogućava da saznamo nešto o ljudima u prošlosti, ali i o životinjama koje su u prošlosti nastanjivale ovaj prostor, sa ljudima ili bez njih. I u tom smislu je ona zaista dragocena“, zaključuje ona.