Zadužbine Nemanjića u Toplici

"Dobri čovječe, ti si dobar, pobožan i pravedan, ali si samo na najveću jednu hrišćansku dužnost zaboravio - nijesi se ispovjedao, pa zato si i samog gospoda Boga uvrijedio. S toga, da nam duši milostivi i svemogući Bog dade rajsko naselje u dici i slavi nebeskoj, valja nam se, pored ostalijeh bogougodnijeh djela, redovno ispovijedati", kazuje Bogdan Janković učenik Osnovne škole „Rastko Nemanjić" u Deževi legendu „Sveti Sava i pravednik"

Kuršumlija je u srednjem veku bila prva prestonica Stefana Nemanje, koji je između 1159. i 1166. godine sagradio svoja prva dva manastira - Sv. Nikolu i Presvetu Bogorodicu.

Stefan Nemanja se smatra jednim od najznačajnijih srpskih vladara i utemeljivača Srpske pravoslavne crkve. Doba njegove vladavine predstavlja prelomni period u istoriji i kulturi srpskog naroda.

„Stefan Nemanja, veliki župan Raške, rodonačelnik vladarske dinastije Nemanjića, svoj državnički, vojnički i svetovni put počeo je odvde sa mesta današnje Kuršumlije. Slobodno možemo reći da je ovde počelo stvaranje prve srpske države u srednjem veku", kaže Dragan Simić, istoričar umetnosti.

Sa mesta gde je podignut manastir pruža se najlepši pogled na Kuršumliju. Deo svog detinjstva ovde je proveo i Rastko Nemanjić, koji se tokom života često ovde vraćao.

„Kada je 1219. godine Sveti Sava rukopoložen za arhiepiskopa Srpske autokefalne pravoslavne crkve, osnovao je sedam novih episkopija, a prema istorijskim podacima kao peta pominje se toplička episkopija sa sedištem u manastiru Svetog Nikole. Inače u ovom manastiru, prema pisanim podacima, Sveti Sava je krstio svog prvpog vernika. Manastir Svetog Nikole bio je izuzet od episkopske vlasti i neposredno je bio potčinjen arhiepiskopu, odnosno Svetom Savi", podseća Dragan Simić, istoričar umetnosti.

„Nalazimo se u priprati manastira koji je sagradio Stefan Prvovenčani, sin Stefana Nemanje i u ovom delu crkve imamo ostatke jednog udubljenja za koje se pretpostavlja da je bila krstionica u kojoj je Sveti Sava kao arhiepiskop srpski, takođe krštavao ovde, pored sveštenika, monarha, episkopa, koji su bili u ovom manastiru. Ovih ostataka ima i u Petrovoj crkvi kod Novog Pazara", navodi jeromonah Simeon, nastojatelj manastira Sveti Nikola u Kuršumliji.

„Nakon što je Sveti Sava 1220. godine formirao topličku episkopiju, manastir Svetog Nikoile postao je jedno od najznačajnijih crkvenih sedišta onog vremena i srpske srednjevekovne Srbije. Naime, iz pisanih izvora znamo da je Sveti Sava u proleće 1220. godine rukopoložio prvog topličkog episkopa koji se zvao Joanikije. Arheološka istraživanja višedecenijska koja su sprovedena u porti ovog manastira svakako ukazuju na intezivni monaški i duhovni život koji se odvijao oko ove svetinje. Brojni arheološki artefakti koji su pronađeni, među kojima je keramičko, stakleno posuđe, alati, oružje, svakako svedoče o jednom burnom istorijatu ove svetinje, ali svakako o njegovoj bogatoj istoriji", navodi arheolog Milan Savić.

Manastir je više puta paljen, rušen, pljačkan, a poslednjih decenija intenzivno se radi na njegovoj obnovi.

„Mi koji danas živimo u ovom vremenu, veoma veliki značaj ima za nas da se ovde okupljamo oko svetog oltara, oko svetog prestola, oko svete liturgije i hvala Bogu da je ovaj manastir zaživeo posle 323.godine", kaže jeromonah Simeon, nastojatelj manastira Sveti Nikola u Kuršumliji.

Svoju drugu zadužbinu u Toplici, manastir Presvete Bogorodice u Kuršumliji, Stefan Nemanja posvetio je svojoj ženi Ani, koja se ovde zamonašila kao Anastasija.

Pretpostavlja se da se sredinom 15. veka o ovom manastiru starala Mara Branković, ćerka despota Đurđa, žena sultana Murata drugog, koja je u blizini imala svoje dvore. Nakon godina propadanja, tek sledi obnova ove duhovne svetinje.