Vrnjačka Banja: Od rimskog izvora, preko mondenskog mesta i sindikalnog lečilišta, do modernog turističkog centra

Najstariji dokazi o životu u vrnjačkom kraju pronađeni su u Selu Vrnjci. Krajem osamdesetih godina prošlog veka, u blizini Zapadne Morave, arheolozi su otkrili ostatke naselja, posuđe, oruđe, figurine. Svedočanstva o životu zemljoradničke zajednice vinčanske kulture. A dokazi o prvom korišćenju blagodeti lekovite vode otkriveni su prilikom kaptaže toplog mineralnog izvora.

“Čijom izgradnjom je rukovodio vrnjački inženjer Vasa Popović. Pronađena je greda sa Rimskog izvora. I preko 200 novičića koji se datuju od 1. do 4. veka nove ere. Što nam govori o tome da su Rimske legije ovde dolazile i Rimljani su koristili vrnjačke mineralne izvore još tada”, kaže Marko Veljković, istoričar.

Sa Turcima je došlo zatišije, a srpska revolucija postavila je temelje i za revoluciju Vrnjačke Banje. Na poziv Miloša Obrenovića, baron Herder je došao da proceni rudno bogatstvo Srbije. Ispitivao je i mineralne vode. Analiza vrnjačke prvi put je objavljena 1845.

“Vrnjačka Banja je najstarija i najistraženija banja na našim prostorima. Zahvaljujući tome, Vrnjačkoj banji je pripalo i prvo mesto u nacionalnom atlasu Srbije gde je prikana karta svih termalnih voda na teritoriji Srbije”, navodi dr Dejan Barjaktarović, Geološki zavod Srbije.

Priča o lekovitosti vode počela je da ide od usta do usta. Trenutak kada je došla do ušiju Pavla Mutavdžića, prelomni je za razvoj modernog lešilišta. Jer je, banjska voda, po preporuci dr. Josifa Pančića, Pavlu izečila, u to vreme poznat, otok crne džigerice.

“U Kruševcu je bio jedan skup koji je organizovao tadašnji načelnik okruga Kruševačkog Pavle Mutavdžić. On je prikupio bogate, viđenije ljude iz Kruševca, Trstenika i Kraljeva i 1868. godine je formirano Osnovatelno fundatorsko društvo lekovite kiselo vruće vode u Vrnjcima”, kaže Ognjen Topalović, publicista i hroničar Vrnjačke Banje.

Dobrovoljnim prilozima imućnih sredili su prostor oko izvora i napravili dva bazena. Počeli su da otkupljuju zemljište i doveli prve turiste. U birokratizovanom društvu više nisu mogli. U godini kada je Srbija ponovo postala Kraljevina, banja u Vrnjcima prešla je u državne ruke.

“I tada su počeli da se grade takozvani kvartiri. Kvartiri, to su zgrade ovako izdužene sa natkrivenom terasom i ulazilo se kao u vozu u sobe. Napravljena je državna gostionica i tu je bila čak i jedna mala sala gde su se izvodile i neke male pozorišne predstave. To je vreme kada dolazi general Belimarković u Vrnjačkiu Banju. On je prvi vodovod napravio svoj privatni i deo je na zahtev Vrnjačke opštine, deo je vode dao Banji”, navodi Ognjen Topalović, publicista i hroničar Vrnjačke Banje.

U Vrnjce dolaze inženjeri sa zapada. Grade se pansioni i hoteli, otvaraju ordinacije i sanatorijumi, niču prvi parkovi. Kaptaža novih izvora pre tačno jednog veka učvrstila je temelj turističkog pijadestala na koji se Banja pela.

“Inicijalna vrnjačka voda bila je mnogo jaka. To se umiralo ako se mnogo popije. Imala je mnogo elektrolita. E oni su radili ovde te kaptaže, na čijem je čelu bio direktor Karlovih vari, radile su nemačke firme. I ta se voda pomešala, malo slabija, malo jača i dobila se homeoterma. To je voda od 36 stepeni”, kaže Ognjen Topalović, publicista i hroničar Vrnjačke Banje.

Najvećem razvoju banje tridesetih godina prošlog veka doprineli su državni kredit, bogati investitori i gosti ali i preko 130 zanatskih i trgovačkih radnji, bogat kulturni život. Posle Drugog svetskog rata cenila se masovnost koja je pisala novu istoriju banje. Mnogo toga se menja i danas - lekoviti izvori ostaju nemi svedoci svih vremena.