Ko su golaći sa Vršačkih planina

U sred banatske ravnice uzdižu se dva najveća vrha Vojvodine smeštena na vršačakim planinama. Ova brda su zaštićeno prirodno dobro i mesto gde se, prema zvaničnim istraživanjima, udiše najčistiji vazduh u Evropi. Za blagodeti vršačkih planina i vetra po zdravlje znali su još Riklijaneri ili vršački golaći.

Nekada ostrvo u Panonskom moru, dužine 17 i širine 8 kilometara, Vršačke planine dominiraju južnim Banatom. Prostiru se na 170 kvadratnih kilometara, a Gudurički vrh na 641 metru nadmorske visine ujedno je i najviša tačka Vojvodine.

Danas su Vršačke planine prava simbioza urbanizovanih delova, vinogorja na obroncima, ali i netaknute prirode gde se mogu naći retke i zaštićene vrste. Ovo je prava ornitološka oaza. Dugorepa ili uralska sova ovde je prvi put registrovana1998, a od 2006. godine Vršačke planine su jedno od tih retkih mesta gde se ova vrsta gnezdi.

„Možemo naći ovde patuljastog orla i orao zmijar je jedan od retkih stanovnika Vojvodine i može se naći ovde na Vršačkom bregu i Deliblatskoj peščari. I jedna od ovako, kako da kažem, značajnijih populacija orla kliktaša koji je takođe zastupljen na ovom prostoru”, navodi Milivoj Vučanović, čuvar prirode „Vršačke planine”.

Vršačke planine su i prava botanička bašta. Veći deo šumskog područja ove planine, blizu 4.200 hektara, zaštićen je 1982. godine kao Park prirode.

„Na ovom prostoru možemo naći Karpatsku ili žbunastu mišjakinju koja ne raste nigde više u Srbiji sem na Vršačkom bregu ili Karpatski dičak koji raste takođe jedino ovde i nigde više u Srbiji”, kaže Milivoj Vučanović.

Vrščani su prirodu i klimu svoje planine prigrlili na razne načine, a zanimljiva je priča o riklijanerima. Krajem 19. veka poštovaoci načina lečenja Švajcarca Arnolda Riklija i njegovih terapija prirodom: vodom, sunčevim zracima i vazduhom privukla je na breg, kao pravo pomodarstvo, najviđenije Vrščane.

„Bilo je oko stotinka, valjda i više bogatih Vrščana, trgovaca koji su se lečili ili sunčali. Bilo je i nešto ženskog dela te grupe, tako da i jedni i drugi su imali svoje stene, a bilo je čak njih koji su bili i nudisti”, objašnjava Ivan Ivanović, hroničar Vršca.

Nisu baš svi blagonaklono gledali na ove pomalo ekstravagantne poštovaoce prirode. Društvo koje su Riklijaneri osnovali 1893. godine u Vršcu postojalo je pola veka i ugašeno uoči Drugog svetskog rata.

„Čak imamo i posle Drugog svetskog rata u vinogradarskim kućama da su ljudi iznajmljivali te kuće i lečili članove svoje porodice. Tuberkuloza se lečila potpuno bez medikamenata”, navodi Ivan Ivanović.

Nekadašnja zgrada riklijanera iz 1895. godine i dalje je na Vršačkom bregu. Ovekovečena je i na slici Paje Jovanovića, gde se prepoznaje bela kuća sa dva tornja. Trajno sećanje na riklijanere koji su prirodu i klimu vršačkih planina bukvalno upijali punim plućima.