Istorija tehnike Radio Beograda

Vesti su pripremali novinari ,,Politike” i ,,Dnevnih novosti”, a Beogradska berza obezbeđivala je aktuelne berzanske izveštaje. Muzički deo programa pripremala je direkcija Beogradske opere. Program je emitovan preko predajnika u Rakovici snagom od 2,5 kW na talasnoj dužini od 1650 metara.

Ministarstvo PTT, koje je preko pretplata jednim delom finansiralo rad stanice u Rakovici, ukinulo joj je subvencije 1926. godine s obrazloženjem da stanica nije ispunila očekivane rezultate.

Akcionarsko društvo ,,Radio A.D.” dobilo je 4. februara 1928. godine od države koncesiju za izgradnju radio-stanice i emitovanje programa na 15 godina. Društvo je na sebe preuzelo sledeće obaveze:

- da izgradi stanicu sistema ,,Markoni” i jačine 2, 5 kw;

- da emituje program svakog dana najmanje 3 sata, od čega za državne izveštaje mora izdvojiti 30 minuta;

- da nakon 5 godina premesti prostorije na vlastito zemljište;

- da se obezbedi državna kontrola nad celokupnim radom Radija;

- da posle 15 godina besplatno preda stanicu državi.

Nadoknada državi iznosila je 60 % od prikupljene radio-pretplate. Obaveza države bila je da brine o mreži radio-stanica u zemlji, da snizi cene radio-aparata i pretplate, kao i da izvrši elektrifikaciju zemlje u celini.

 U nedelju, 24. marta 1929. godine, iz zakupljenih prostorija na drugom spratu zdanja Akademije nauka, u 10.30, začule su se fanfare, koje su označile početak redovnog emitovanja programa Radio Beograda na talasnoj dužini od 455 metara. Svečanom otvaranju beogradske radio-stanice prisustvovalo je oko 300 zvanica iz kulturnog i javnog života.

 Jačina predajnika bila je 2,5 kW u skladu sa zahtevom države da se program jasno i dobro čuje u pet časova popodne preko aparata-prijemnika. Taj uređaj je imao dve lampe i vazdušnu antenu na odstojanju od 500 kilometara. Za ove potrebe zakupljene su prostorije na trećem spratu i na mansardi zgrade Akademije nauka, na čijem je krovu visokom 28 metara montirana antena visine 25 metara.

 U proleće 1934. godine predajnik je preseljen iz Akademije nauka u Makiš, odakle je počeo da se emituje program od 16. maja iste godine. Radio Beograd je zahtevao da se na ovoj lokaciji postavi jači predajnik, što je odobreno 2. oktobra 1936. godine. Preko kompanije ,,Markoni” nabavljen je novi predajnik snage 20 kW, koji je počeo da se koristi 2. avgusta 1937. godine.

 Prvi radio-prenos fudbalske utakmice emitovan je 7. aprila 1929. godine – tri godine nakon prvog sportskog radio-prenosa u svetu. Inicijativa je potekla od sportskog urednika ,,Politike” Bore Jovanovića. Utakmicu BSK – Jugoslavija prenosio je reporter Rade Stoilović, a uz njega i Dimitrije Stevanović.

 Za prvih deset godina Radio Beograd je direktno prenosio 145 sportskih takmičenja u jedanaest disciplina. Najviše je bilo fudbalskih prenosa (67), zatim prenosa teniskih mečeva (27) i takmičenja u veslanju (19) itd. Sportska takmičenja prenosila su se iz četiri grada u Jugoslaviji i petnaest u inostranstvu. Telefonske veze su tih godina bile slabe jer nisu postavljeni specijalni kablovi za radio-veze, zbog čega je organizovanje prenosa van Beograda bila otežana.

Prvi radio-prenos horskog pevanja bilo je izvođenje dela Jozefa Suka u izvođenju Akademskog muzičkog društva ,,Stanković”, kojim je dirigovao Mihailo Vukdragović, sa solistom M. Šahmatovom i klavirskom pratnjom Emila Hajeka i Borisa Zorka. Ono je snimano u studiju Radio Beograda u Akademiji nauka 19. maja 1929. godine.

Prvo opersko izvođenje snimljeno je 2. juna 1929. godine u glavnom studiju Radio Beograda. Bilo je posvećeno delu Riharda Vagnera, dok su u njemu učestvovali orkestar i muški i ženski hor Opere pod dirigentskom palicom Lovra Matačića. Solisti su bili: Marija Žaludova, Mario Šimenc (tenor), Pavle Holodkov (bariton) i Dragoslav Petrović (tenor).

Od aprila 1929. godine pa sve do početka Drugog svetskog rata, putem telefonskih linija prenosilo se preko 400 muzičkih koncerata, najčešće iz Beogradske opere i Narodnog pozorišta, ali i iz poznatih kafana, kao što su: „Kolarac” i „Savinačka Kasina” u Beogradu, „Evropa” u Nišu, „Balkan” u Sarajevu i dr.

Radio Beograd je u zgradi sadašnje Akademije nauka imao tri studija – govorni, muzički i rezervni, a zatim i glavnu tehničku sobu u kojoj je uz kratkotalasni predajnik bio razdelnik i pojačanje MF stepena. U svakom studiju se nalazio po jedan mikrofon od ugljene prašine marke ,,Markoni-Rajs”.

Čitav drugi program išao je uživo. Već prve godine izvučene su nezavisno od linija PTT posebne telefonske linije koje su neposredno povezivale Narodno pozorište i Sabornu crkvu s radio-stanicom.

U toku 1930. godine nabavljena su dva nova gramofona, a ubrzo i sedam tada najmodernijih mikrofona. Pošto tada nije bilo dovoljno ploča narodne muzike, jer tada u Jugoslaviji nije bilo fabrike ploča, Radio Beograd je nabavio dva rezača folija (gramofonskih ploča od lakovanog želatina). Pored novih gramofona nabavio je još dva prenosna rezača-reproduktora za snimanje na terenu i reprodukciju. Pomoću njih su, pored muzike, snimani i važni govori vodećih političara toga vremena.

Radio Beograd je 11. maja 1931. godine prvi put iz svog studija organizovao koncert za evropske radio-stanice. Nakon toga je svake godine, sve do početka Drugog svetskog rata, organizovao celovečernji muzički program za veliki broj nacionalnih evropskih radio-stanica. Za one stanice koje nisu mogle direktno da prenose koncert, snimao se program na gramofonskim pločama kako bi se emitovao kasnije.

Reporteri Radio Beograda su 16. i 23. decembra 1936. godine prenosili su vazdušne manevre iznad Beograda. Nalazili su se na četiri različite lokacije u gradu (u avionu, na krovu Akademije, u Zemunu). Poseban mikrofon nalazio se u zgradi Požarne komande kako bi se čuo zvuk sirene.

U toku leta 1938. godine Radio Beograd je opremio jedan „autokar” koji je išao po područjima pokrvenim radio-talasima radi promovisanja radiofonije, davanja tehničkih saveta pretplatnicima i popravke njihovih aparata. Specijalna namena ovog vozila bila je snimanje muzike i govora na terenu. U tu svrhu koristio se u to vreme najmoderniji rezač gramofonskih ploča. Preko ,,autokara” prenosile su se i muzičke emisije i vesti s Radio Beograda.

Radio Beograd je snimao i uživo prenosio i govore suverena i političara. Među njima se izdvaja snimak govora kralja Aleksandra Karađorđevića u Pirotu 1934. godine, neposredno pred atentat u Marselju.

Okupiravši Jugoslaviju, Nemci su u Beogradu preuzeli Radio Beograd. Kako je zgrada Akademije nauka bila oštećena tokom bombardovanja, oni su preneli neoštećenu studijsku opremu u zgradu u ulici Kneza Miloša broj 16. Tako je nastala stanica „Wehrmacht Sendergruppe Südost Sender Belgrad”, koja je postala glavno nacističko glasilo za Balkan i Severnu Afriku.

Nakon oslobođenja Radio Beograd je ponovo počeo s redovnim emitovanjem programa iz zgrade SANU sve do 1948 godine, kada se preselio u zgradu Zanatskog doma, odakle se i danas emituje njegov program.

Prva studija za emitovanje programa pozicionirana su na drugom spratu zgrade, uz prvi Master Radio Beograda. Muzički program se sve do 1954. godine, kada su nabavljeni prvi magnetofoni, izvodio uživo iz studija 8.

Bioskopska dvorana Zanatskog doma je početkom 50-tih godina prenamenjena u muzički studio – studio 6 Radio Beograda.

Nakon rekonstrukcije 1978. godine, studio 6 dobio je novi izgled i u njega je ugrađen višekanalni sistem za snimanje muzike, audio mikseta i 24-kanalni magnetofon kompanije MCI. Na trećem spratu su se nalazili studio 17 i 22 za potrebe informativnog programa. U Makedonskoj ulici nalazio se studio 10, prvenstveno namenjen za snimanje dramskog programa Radio Beograda.

Prateći tehnološka unapređenja u evropskim javnim servisima, Radio Beograd je 1970. godine opremio Elektronski studio, jedinstven u regionu. Za generisanje elektronskih tonova koristio se Synthi 100 koji je konstruisala engleska kompanija EMC po zahtevu Radio Beograda.

Sedamdesetih godina 20. veka montiran je novi Master, drugi po redu. Početkom 90-tih montiran je treći po redu Master Radio Beograda, čiju je okosnicu činila audio-matrica firme NTP kontrolisana VAX računarom.

Tokom 2005. godine počeo je sa radom računarski sistem za pripremu i emitovanje programa, Jutel RadioMan, koji je omogućio centralizovano skupljanje vesti, pripremu priloga, muzike i emitovanje svih programa Radio Beograda.

U toku 2018. godine pokrenut je sistem za digitalizaciju tonskog arhiva Radio Beograda. Za potrebe muzičkih, ali i govornih prenosa i snimanja na terenu koristila su se reportažna kola. Zajedno sa Televizijom Srbije Radio Beograd je 2009. nabavio moderna reportažna kola, dok je u maju 2021. godine Radio Beograd nabavio mali multimedijalni reportažni auto.

Prva digitalna audio-mikseta montirana je 2006. u studiju 2, a potom je 2008. studiio 21 digitalizovan. Godine 2014. obnovljen je i digitalizovan studio 1, najveći govorni studio Radio Beograda.

Tokom godina radijski sistem je zbog uvođenja novih programskih sadržaja i servisa unapređen. Nakon gotovo 40 godina u studiju 6 zamenjena je stara analogna audio-mikseta novom digitalnom konzolom STUDER VISTA X. Svečano je otvoren koncertom Big benda Muzičke produkcije RTS-a s gostima 25. decembra 2017.

U periodu od 2018. do 2022 godine u svim studijima Radio Beograda analogna studijska tehnika zamenjena je novom digitalnom.