Slobodan Divjak: Karl Šmit i postmodernizam

Tumačeći Šmitovo shvatanje osnovnih pojmova filozofije politike (demokratije, parlamentarizma, građanskih prava, društvenog ugovora, međunarodnog prava), Slobodan Divjak ukazuje na postmodernističke elemente u Šmitovoj političkoj teoriji. Naime, na temelju kritike dveju dominantnih tendencija istorije političke misli Šmit postepeno izgrađuje stanovište koje bi se moglo opisati kao egzistencijalistički shvaćen partikularistički supstancijalizam.

Šmit najpre odbacuje univerzalističko shvatanje (koje se pojavljuje sa hrišćanstvom, a svoj vrhunac dostiže u Hegelovoj filozofiji), koje počiva na metafizičkoj pretpostavci o univerzalnoj supstanciji, imanentnoj svakom čoveku i svakoj zajednici, kao njenim pojavnim manifestacijama. Prema ovoj koncepciji, dakle, svaki čovek, kao čovek poseduje određena politička prava. Ovoj vrsti supstancijalnosti Šmit suprotstavlja partikularnu supstancijalnost, osobenu osnovu identiteta članova određene zajednice zahvaljujući kojoj se ona razlikuje od svake druge grupacije ljudi. Ona se oslanja na metafizičku pretpostavku sadržinske indiferencije, prema kojoj se ono egzistencijalno opire svakom pokušaju pojmovnog opisa, pa tako i svakom podvođenju pod čisto formalno shvaćenu pravnu normu.

Šmit se suprotstavlja i kantovskoj liberalnoj koncepciji, prema kojoj je supstancijalnost običajnosnog života, usled svog partikularnog karaktera, irelevantna za postavljanje zakonskih normi. Prema Šmitovom mišljenju, ovo shvatanje ima za posledicu radikalno razdvajanje sveta života i norme, tj. dominaciju čisto formalne, depersonalizovane norme. Na ovom prioritetu prirodnih prava počiva ideja društvenog ugovora, kojom zajednica prestaje da se posmatra kao izvor zakona: na nju se sada gleda kao na tvorevinu konstituisanu zakonima, pošto joj ovi prethode. Tvorci ove liberalne ideje prestaju da posmatraju pojedince koji sklapaju ugovor kao nosioce konkretnog identiteta (ideološkog, etničkog, kulturnog, rasnog...) te ih, nezavisno od ovog identiteta, shvataju kao nosioce jednakih formalnih prava. Stoga, bilo koja skupina pojedinaca može posredstvom društvenog ugovora da zasnuje državu.

Šmit odbacuje ovu ideju i smatra da se narod u političkom smislu ne može izjednačiti sa narodom u empirijskom smislu, jer on predstavlja etničku i kulturnu homogenost kojom je dato mnoštvo pojedinaca objedinjeno i zahvaljujući kojoj tako objedinjeni narod percipira sebe kao nesvodivo različitog u odnosu na druge narode. Ovim utemeljenjem države u pre-racionalnoj i pre-konceptualnoj dimenziji Šmit uvodi u filozofiju politike pojam nesvodive, radikalne razlike (drugosti) - kulturno-etnička homogenost je partikularne prirode i nesvodiva je na zajednički supstancijalni temelj.

Tekst je deo još neobjavljene knjige Slobodana Divjaka Karl Šmit kao ikona postmodernizma.

Urednica ciklusa Ana Petković.