18. vek – Muzika Manhajmske škole

Grupa kompozitora koja je radila na dvoru kneza-izbornika Karla Teodora u Manhajmu, formirala je prepoznatljiv muzički stil koji se tokom druge polovine XVIII veka proširio Evropom, zahvaljujući odličnom orkestru koji je proneo slavu ovih autora. Tako se danas pod terminom "Manhajmska škola" sa jedne strane označava kompaktna grupa autora, ali i način orekstracije, te izvođački manir koji je promovisao dvorski ansambl.

Manhajmski orkestar krasila je precizna i prefinjena interpretacija, ali i upotreba karakterističnih postupaka koji su postali poznati pod nazivima "Manhajmski krešendo" - krešendo u čijem izvođenju učestvuje ceo orkestar, "Manhajmski uzdasi" - akcentovanje prve note u silaznom pokretu i "Manhajmska raketa" - uzlazni tercni pokret na početku Stamicove Simfonije broj 3 u Ge-duru. Ovakav kompoziciono-interpretativni stil u narednim decenijama postaće osnova standarnog vokabulara visoke klasike.

U emisiji koje je bila na programu u petak, 1. oktobra, predstavili smo Koncert za violončelo i orkestar u Ge-duru Antona Filsa, nemačkog kompozitora češkog porekla i učenika Johana Stamica. Kao autor "druge generacije manhajmaca", Fils je bio član orkestra od 1754. do svoje smrti 1760. godine. Iako je poživeo samo 26 godina, Fils je za sobom ostavio obiman opus - komponovao je preko 60 simfonija, veliki broj kamerni dela, nekoliko koncerata za flautu, čembalo i violončelo. Njegova muzika je ubrzo zaboravljena, da bi se tek nedavno pojavili snimci sa pojedinim delima ovog autora, u kojima se Filsov "rukopis" prepoznaje po duhovitom načinu upotrebe čeških narodnih melodija i ritmova u kombinaciji sa nešto tradicionalnijim pismom.

U drugoj emisiji posvećenoj muzici autora koji su tokom 18. veka stvarali na dvoru u Manhajmu, predstavićemo koncerte Franca Ksavera Rihtera i Johana Stamica.

U emisiji koja je na programu u petak, 8. oktobra, slušaćete Koncert za flautu i orkestar u e-molu Franca Ksavera Rihtera, možda najkonzervativnijeg od svih pripadnika Manhajmske škole. Rihter je podjednako uspešno pisao koncertantnu i duhovnu muziku, a posebno cenjeno bilo je njegovo umeće kontrapunkta. U njegovom opusu dominiraju simfonije, koncerti za drvene duvače ili trubu, kamerna i duhovna muzika, kao i mise za koje je Mocart rekao da su «šarmantno napisane». Rihter je u Manhajm došao 1746. godine, gde je pristupio ansamblu Dvorske kapele. U narednim godinama češće se pojavljivao u ulozi izvođača - pevača i violiniste. Kao kompozitor, u Manhajmu je uglavnom pisao instrumetnalna dela, u kojima se prožimaju odlike poznog baroka sa novim, pretklasičnim stilom. Tako se u njegovim delima često mogu sresti fugirani odseci, sekvence kao i česta upotrebla molskih tonaliteta. 

Drugo delo koje ćemo predstaviti u emisiji jeste Violinski koncert u Ce-duru Johana Stamica. Ovaj češki kompozitor pripada čuvenoj porodici muzičara, čiju su slavu pored njega proneli i otac Antonjin Ignac, kao i sinovi Karl i Anton Stamic. Johan Stamic se školovao na Univerzitetu u Pragu, a njegova karijera dobila je nov zamah kada je nakon nastupa prilikom krunisanja Karla VII 1742. godine, ovaj umetnik angažovan kao violinista na Manhajmskom dvoru. Stamic je ubrzo promovisan u koncertmajstora, a narednih godina je podigao interpretativni nivo ansamlba i čineći ga jednim od najpoznatijih u Evropi. Izvođačko umeće i specifičan stil orkestra uticali su na veliki broj onovremenih muzičara, uključujući Hajdna i Mocarta. Kao kompozitor, Stamic je dao veliki doprinos razvoju sonatnog ciklusa, kodifikujući ga kao sled četiri stava, sa brzim i laganim stavom, za kojim slede Menuet i Presto. Pored toga, Stamic je doprineo razvoju sonatnog oblika, insistirajući na obimnijem razvojnom delu, te obogatio instrumentarijum orkestra, u kojem su drveni duvački instrumenti postali obavezni. Johan Stamic je napisao 58 simfonija, 15 Violinskih koncerata, dva Koncerta za čembalo, 12 Koncerata za flautu, po jedan za obou i klarinet (jedan od prvih za ovaj instrument) te veliki broj violinskih sonata, osam vokalno-instrumentalnih dela, uključujući i njegovu poznatu Misu u De-duru.

Urednica emisije: Ivana Neimarević.