Pijanizmi Balkana – Stjepan Radić

U osvrtu na hrvatsku pijanističku scenu druge polovine 20. veka, kao jedna od nezaobilaznih figura izdvaja se Stjepan Radić, učenik Svetislava Stančića, utemeljitelja znamenite zagrebačke pijanističke škole, te jedan od istaknutijih eksponenata ove nacionalne linije klavirskog izvođaštva. Ponevši ime svog dede, političara i hrvatskog nacionalnog prvaka, Stjepan Radić je jednim aspektom svog javnog delovanja nosio sećanje na slavnog pretka, te se uz umetnički poziv aktivno bavio i politikom, posebno nakon osamostaljenja Hrvatske devedesetih godina prošlog veka. Ipak njegova pijanistička praksa u decenijama koje su prethodile raspadu Jugoslavije svrstala ga je među najuglednije hrvatske pijaniste čiju su karijeru krasili nastupi širom zemlje i u mnogim svetskim metropolama. Nju je pratila takođe i studijska praksa, te profesura na zagrebačkoj Muzičkoj akademiji na kojoj je uživao ugled jednog od vodećih klavirskih pedagoga.

Ipak, u pitanju je bio umetnik nesvakidašnje burnog života, obeležen koliko porodičnim prezimenom toliko i samim imenom, usled čega je u prvim godinama nakon Drugog svetskog rata, dolaskom komunističkih vlasti, bio čak i zatvaran. Rođen 1928. u Zagrebu, Stjepan Radić je klavir počeo da uči sa pet godina kod Margite Mac, te je svoj nesumnjivo veliki talenat pokazao već na javnom nastupu naredne, 1934. godine. Na Muzčkoj akademiji u rodnom gradu studirao je potom kod Petra Dumičića, Ive Mačeka i posebno kod Svetislava Stančića u čijoj klasi i diplomira 1955. godine kao najbolji student akademije. Tokom studija, 1953, bio je i pobednik Jugoslovenskog takmičenja muzičkih umetnika, a neposredno po završetku akademije odlazi u Rim gde na Akademiji Santa Ćećilija završava posdiplomske studije kod čuvenog italijanskog pijaniste i pedagoga Karla Zekija. Profesionalni angažman započeo je na Hvratskom radiju, kasnije televiziji, kao član Zagrebačkog klavirskog trija u kojem je delovao između 1955. i 1961, nakon čega postaje Stančićev asistent, a potom i profesor koji će na Zagrebačkoj akademiji držati klavirsku klasu sve do penzionisanja 1995. godine.

Paralelno sa formalnim zaposlenjem u Zagrebu, Stjepan Radić je afirmaciju sticao kao pijanista, te je u vremenu punog zamaha jugoslovenske muzičke kulture i njenog otvaranja ka svetu od početka 1960-ih godina bio među aktivnijim akterima, prevashodno hrvatske muzičke scene. Osim na sceni Hrvatskog glazbenog zavoda na kojoj je najučestalije nastupao gotovo punih pedeset godina, Radić je zabeležio i brojna gostovanja preko granica države, u više od petnaest zemalja – onim iz istočnog bloka poput Istočne Nemačke, Čehoslovačke, Bugarske, Sovjetskog Saveza, ali i u zapadnim, svirajući u Austriji, Holandiji, Finskoj, Danskoj, Italiji. Njima se pridružuju i Radićeve turneje u Sjedinjenim Američkim Državama, ali i u dalekoj Kini. Njegova biografija beleži nastupe sa brojnim dirigentima poput Lovre Matačića, Borisa Papandopula, Janoša Františeka, Panča Vladigerova, ali i zvučnijih imena Žana Martinona i Antonija Janigra sa kojima je izveo zavidan broj od preko dvadeset klavirskih koncerata.

Stjepan Radić bio je pijanista širokog repertoara, izvodeći dela u istorijskom rasponu od Johana Sebastijana Baha do stvaralaca 20. veka za koje je takođe pokazivao afinitet – između ostalog i za muziku Stravinskog i Šostakoviča čija je pojedina dela i premijerno izveo u tadašnjoj Jugoslaviji. Ipak, težište njegovog repertoara nalazio se u romantičarskoj literaturi, posebno u delima Roberta Šumana, Johanesa Bramsa i Sergeja Rahmanjinova.

U prvom delu emisije slušaćete Radićev snimak Šumanovog Karnevala opus 9, zabeležen 1966. godine u studiju Jugotona. Debitantski album, ovog pijaniste, na kojem su još bili i odabrani komadi Skrjabina i Albeniza, otkriva njegov izrazito živ i energičan nerv, karakteristiku koja će bojiti sva njegova potonja izdanja. Suverene izvođačke tehnike i zasićenog tona, Radićev stil sviranja beleži crtu egzaktnog pristupa plasmanu muzičkog materijala na instrumentu, suzdržanu pedalizaciju koja čini da i fraze romantičarske literature poprimaju klasičarsku preglednost. Ova karakteristika se, uostalom, može pripisati nemačkom pedigreu njegovog pijanizma koji duguje upravo Stančiću, nekadašnjem učeniku Hajnriha Barta u Berlinu.

Svedočanstva svojih javnih nastupa, ali i studijskog delovanja, Stjepan Radić je ostavio na srazmernom broju nosača zvuka, od kojih se većina danas nalazi u arhivi Hrvatskog radija, dok je pet albuma i komercijalno publikovano u izdanju Jugotona. Jedan je, međutim, objavila i ugledna diskografska kuća Filips ranih 1970-ih. U pitanju je El-Pi na kojem Radić sa Zagrebačkom filharmonijom i Milanom Horvatom izvodi Šostakovičev Klavirski koncert broj 1. Sedamdesete godine su, inače, predstavljale zamah u njegovom diskografskom angažovanju, te je upravo Radić bio inicijator kapitanog projekta snimanja svih Betovenovih klavirskh sonata koje je za Jugoton realizovao zajedno sa pijanistima Darkom Lukićem, Rankom Filjakom, Melitom Lorković, Juricom Muraijem, Zvjezdanom Bašić, Pavicom Gvozdić i Vladimirom Krpanom – plejadom najistaknutijih hrvatskih pijanista tog vremena. Da pomenemo, sam Stjepan Radić je u ovom poduhvatu uzeo učešće kao interpretator četiri zahtevna dela: Sonata opus 2 broj 1; opus 31, broj 1; opus 90 i opus 101. Naslanjajući se na uspeh postignut ovim kompletom izdanja, Radić pokreće još jedan, koji se odnosio na integralno snimanje Preludijuma i fuga iz obe sveske Dobro temperovanog klavira Johana Sebastijana Baha koje realizijue sa Filjakom, Gvozdićevom, Krpanom i Muraijem iste 1977. godine, u vidu boks izdanja sa šest El-Pi ploča.

Bogatu, pet decenija dugu karijeru, Stjepan Radić ovenčao je brojnim nacionalnim priznanjima poput nagrade Milka Trnina 1961, Vladimir Nazor za životno delo i nagrade Lovra Matačića koju je primio 2008. za ukupan doprinos hrvatskoj muzičkoj kulturi. Kao priznati i osvedočeni umetnik, Radić sledeći svoj porodični pedigre, ali i nove prilike koje su se stekle po raspadu Jugoslavije 1991. godine ulazi u politiku, i to kao obnovitelj Hrvatske seljačke stranke koju je osnovao njegov deda, bivajući nekoliko godina i potpredsednik Hrvatskog sabora. Početkom 2000-ih, već u poznim godinama života povlači se iz javnog života i naredne godine između ostalog posvećuje pisanju memoarske knjige Dobro ugođena politika – Sjećanja Stjepana Radića Mlađeg koja, asocirajući naslovom na Bahov Dobro temperovani klavir, sažima njegove uspomene na preplete muzike i politike koje su oblikovale njegov lični životni put. Stjepan Radić je preminuo u Zagrebu 2010. u 82. godini.

U drugom delu emisije čućete i njegovo izvođenje Krajslerijane opus 16 Roberta Šumana. Ovaj rani snimak nastao 1967. godine pleni svim kvalitetima koji ga svrstavaju među relevantne tonske zapise grandioznog ciklusa ovog ranog romantičara – stilskom preciznošću, vrhunskom estetikom zvuka, i istinskim nadahnućem. Radićev reljefni zvuk u sebi komprimuje i poetski zanos i njemu svojstvenu ekspresiju emanirajući oba pola Šumanovog stvaralačkog bića. Među učenicima Svetislava Stančića moglo bi se reći da je upravo Stjepan Radić iz klavira uspevao da u minucioznom fokusu na detalje partiture ovaploti najveći koloristički dijapazon. Ali ne samo zbog toga, već i zbog neskrivene emocije koju je umeo da zaogrne u sugestivne zvučne forme svojih interpetacija, diskografski zapisi Radićevog pijanizma bude pažnju i interesovanje, već od prvih tonova.

Autor emisije: Stefan Cvetković