Pijanizmi Balkana – Dimitris Sguros

Na savremenoj pijanističkoj sceni Grčke, jedno ime izdvaja se kao sinonim za vrhunski muzički talenat – nekada povezivano sa javno eksponiranim vunderkindom koji je u nacionalnim okvirima poneo kultni status, a danas sa verovatno najznačajnijim grčkim pijanistom našeg vremena. Reč je o Dimitrisu Sgurosu, umetniku oko kojeg je ispreden oreol žive legende ne samo u rodnoj zemlji, već i u ostatku sveta, muzičaru koji je svojom pojavom ranih 80-ih godina prošlog veka potvrdio da nakon Dimitrija Mitropulosa i Marije Kalas, Grčka nastavlja da na svetskoj sceni markantno participira sa istinskim velikanima koncertnih scena. Kao i dvoje njegovih prethodnika, i Sguros je od samih početaka pripadao više "velikom svetu", nego ovdašnjem, balkanskom ili grčkom muzičkom mikro kontekstu. Izjava Artura Rubinštajna da je sviranje dečaka od dvanaest godina „najbolje koje je ikada u životu čuo”, nije bila samo izraz velikodušne slatkorečivosti ostarelog pijaniste, već je potvrdu našla i u ocenama mnogih drugih umetnika poput Rihtera, Karajana, Bernstajna i Rostropoviča. I zaista, o neverovatnoj muzikalnosti Dimitrisa Sgurosa u njegovim dečačkim danima danas mogu da posvedoče brojni audio i video snimci koji predstavljaju ne samo dokumentarni materijal za jednu biografiju, već i rane artefakte jedne istinski sugestivne umetnosti.

Oni najuspeliji snimci, danas dostupni i na internetu, iznova provociraju večito pitanje šta je to što u datom uzrastu obezbeđuje umetnički karakter interpretacijama muzičke literature – da li je to kakva nesvakidašnja "preuranjena" zrelost ili jednostavno sposobnost uredne i tačne reprodukcije partiturnog zapisa kao poretka notnih znakova u kojima su uspešno strukturisane kompozitorova misao i emocija? Da li se u slučaju ovog drugog može ustvrditi da velike umetnosti može biti i bez velikog iskustva i kakva je uopšte ta toliko uzdizana neposredna veza iskustva i umetničkog izraza? Istu dilemu, uostalom, mogao bi da pokrene i pogled na druge primere – rane klavirske minijature Aleksandra Skrjabina, prve radove Pabla Pikasa ili dečačke pesme Artura Remboa. Ipak, izraženije nego u drugim disciplinama, između muzičkog izvođenja kao praktičnog čina i ideala umetnosti stoji i jedan preduslov više u vidu tehničkog umeća kao mentalne i motoričke veštine bez koje zvučno prevođenje zapisa za instrumentom ne bi ni bilo moguće. Da li je stoga ono što zovemo "umetnošću" bliže nemačkim pojmovima "kunst" i "tehne", nego ruskom terminu "iskustvo" kojim se u ovom jeziku upravo i označava sama umetnost. Sva ova pitanja zasigurno nisu se ticala Dimitrisa Sgurosa koji je ne samo sa lakoćom rešavao bilo koji muzički rebus, već ga i iznosio sa istinskim žarom i proživljenim nadahnućem. Ta "urođena" lakoća jednako se čuje i u njegovim kasnijim, zrelim izvođenjima – stihijski virtuozitet koji bez zadrške maestralno prelazi preko svih izazova muzičkog sadržaja.

Rođen 1969. godine u Atini, Dimitris Sguros je kao čudo od deteta pijanistički razvoj prošao vrtoglavom brzinom, ostavaljajući utisak da je za njega školovanje bilo tek formalni proces, a diploma i nagrade – verifikacija onoga što je bilo evidentno od samog početka. Među brojnim, naširoko poznatim anegdotama koje se vezuju za period njegovog odrastanja i rane mladosti, možda najviše zapanjuje ta da je sa samo dvanaest godina u pratnji američkog Nacionalnog simfonijskog orkestra i Mstislava Rostropoviča u njujorškom Karnegi holu izveo, ni manje ni više nego, Treći klavirski koncert Sergeja Rahmanjinova – jedno od najzahtevnijih dela celokupne klavirske literature. Čitava rana biografija Dimitrisa Sgurosa, naime, obiluje krajnje nekonvencionalnim poduhvatima koji su bez izuzetka ocenjivani superlativima. Atinski konzervatorijum upisao je sa osam godina, a diplomirao u trinaestoj, nakon čega je dalje školovanje uporedo nastavio na Kraljevskoj akademiji za muziku u Londonu i Koledž parku Univerziteta u Merilendu, u Sjedinjenim Američkim Državama. Negujući i interesovanje za matematiku, pohađao je na Oksfordu i postdiplomske studije iz ove oblasti. Iako je krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih učestvovao na nekoliko takmičenja u rodnoj Grčkoj, Bugarskoj i Italiji na kojima je osvajao prve nagrade, afirmaciju je doživeo prvenstveno kao "muzički fenomen", kako su ga u medijima i na sceni najčešće predstavljali, pa tako Sguros i pre punoletstva putuje širom sveta, izvodeći već tada repertoar sačinjen od kapitalnih dela solističke i koncertantne literature za klavir, poput koncerata Šopena, Bramsa, Rahmanjinova i Čajkovskog – dela koja će u to vreme snimiti za I-Em-Aj. Oko mladog umetnika stvara se čitava fama i do sredine osamdesetih godina on postaje medijska zvezda o kojoj se snimaju dokumentarni filmovi, uzimaju intervjui i prave opsežne emisije. Sačuvan je i jedan televizijski razgovor sa Rostropovičem u kojem violončelista o Sgurosu govori kao o istinskom muzičkom čudu čiji dar od Boga nije samo u njegovoj veštini, nego pre svega u muzikalnosti. Harold Šonberg zabeležio je kako „Sguros svira sa tehničkom suverenošću, bogatim zvukom, oštrim ritmom, te snagom i muzičkim autoritetom”, zaključujući da na svetskoj sceni „nema mnogo boljih od njega”.

Zanimljivo je sa kakvom je misaonom i emocionalnom involviranošću dečak u Koncertu Rahmanjinova (koji reprodukujemo u emisji) izneo patos muzičkog toka ovog razuđenog poznoromantičarskog dela, čineći istinski uzbudljivim raspon raspoloženja od elegije do rezignacije, od mistike do tragike, naročito u alternativnoj, obimnijoj verziji solističke kadence. Treba primetiti da i pored okrenutosti širokom kanonskom repertoaru klavirske muzike, Dimitris Sguros svoje najličnije interpretacije upravo ostavlja u delima romantičarskih kompozitora simfonizirajući klavirski zvuk u punom volumenu mogućnosti savremenog instrumenta.

Dospevši brzo u centar svetske muzičke pažnje, Sguros je kasnih osamdesetih već bio široko prepoznatljivo ime u svetu klasične muzike, te među različitim poduhvatima tih godina pokreće i tri sopstvena festivala – u Singapuru, Hamburgu i Ljubljani, tada još uvek u Jugoslaviji, na kojima se kroz resitale, te kao solista uz odabrane orkestre na svakodnevnim koncertima predstavljao sa različitim programima. Slike njegovih nastupa u Cankarjevom domu uz ovacije oduševljene publike objavljivane su i u tadašnjim našim dnevnim novinama. I mada svetsku karijeru Dimitris Sguros nastavlja da održava tokom devedesetih i ranih dvehiljaditih nastupima na najvećim svetskim scenama, upadljivo je da ga zamah snimanja s početka karijere nije odveo i do najvećih izdavača, te u ovom periodu on snimke objavljuje isključivo za niz manjih diskografskih kuća. Posvećujući se uporedo i pedagoškom radu na Atinskom konzervatorijumu, kao i na više obrazovnih institutcija od Amerike do Dalekog istoka, Sguros je u novom veku zapao u drugi plan pijanističke scene, svedočeći da je – kao i u nekim drugim slučajevima – njegov rano razbuktali plamen donekle relativno brzo i utihnuo. Ova konstatacija se, međutim, nipošto ne odnosi na kvalitet njegovog pijanizma koji i danas, u umetnikovim pedesetim godinama, svedoči o najređoj vrsti virtuoziteta.

Sgurosov izvođački stil i danas pleni tehničkom samouverenošću i već pri prvim tonovima, prepoznatljivom "konkretnošću" u plasiranju zvuka. Njegove muzičke fraze odlikuju se čvrstinom kojoj doprinosi odsustvo izraženije agogike koliko i plastična "dikcija" kojom on ne dopušta mešanje tonskih boja, čime se donekle približava svom starijem bugarskom kolegi Aleksisu Vajsenbergu. Stoga takozvana "sitna tehnika" u njegovim pasažima nije ni perlastog tipa, niti briljantnog, fluidnog karaktera, već pre nalikuje drobljenju kakvog sitnog kamenja proizvodeći praskav zvuk. Njegov Šopen zato nije sentimentalan, već unekoliko betovenovski krut i gotovo materijalistički opipljiv.

Autor emisije: Stefan Cvetković