Antologija srpske muzike

Ova Jakšićeva pesma, jedna od najvažnijih primera srpskog književnog romantizma, svojevrsan je poetski diptih koji se sastoji iz pesama Veče i Ponoć. Prva od njih, Veče, poznata je po dijalojškoj formi u kojoj se susreće sam lirski subjekt – pesnik i oni sa kojima razgovara, a to su ptice. Pesnik u pticama vidi svoje saveznike, u doboko elegičnom, pesimističnom i rezigniranom odnosu prema svetu. U pesmi Ponoć pesnikova teskoba se produbljuje, kao i njegova žudnja da ga drugi ljudi, odnosno svet, prihvate takvog kakav jeste, bez pakosti i odbacivanja, poput bezuslovne ljubavi idealizovane majke.

Najpoznatija muzička realizacija Jakišćeve pesme je ciklus za bas i orkestar Na Liparu Stanojla Rajičića. Ovo delo, iz 1951. godine, prvo koje je kompozitor napisao za glas i orkestar, ujedno i je i prvo ostvarenje ove vrste u srpskoj muzici. Rajičić je izabrao pet pesama Đure Jakišića, od kojih su poslednje dve, pomenuto Veče i Ponoć, dale naziv ciklusu. Kritka je, po pojavljivanju, ovom delu dala visoke ocene, primetivši i jasan stilski zaokret prema neoromantizmu u autorovom opusu. Ovaj Rajičićev zaokret, može se sa jedne strane tumačiti, kako to sugeriše muzikološkinja Vesna Mikić, kao vrlo ličan, odogovor na zahteve socrealizma u posleratnoj muzici Srbije i Jugoslavije, dok se sa druge može posmatrati i kao prirodni razvoj autorove poetike od modernističke mladosti do zrelog, neoklasičnog, izraza. Muzikološkinja Katarina Tomašević donosi uvid da su se „deklamatorni rečitativ visokog ekspresivnog naboja, kao i šrioki, razuđeni, često oštrim disonatnim skokovima isprekidani ariozo – prepoznatljive odlike Rajičićevog zrelog vokalnog stila – iskristalisale su se upravo u susretu sa Jakšićevom poezijom”. U svakom slučaju introspekivnost, pesimizam i emotivnost Jakišćevih stihova našli su svoje prirodno ukotvljenje u dramatičnosti Rajičićevog muzičkog pisma, zbog čega je ovaj ciklus bio jedan od omiljenih slavnog basa Miroslava Čangalovića, koji ga je često i nadahnuto izvodio.

Uvertira Na Liparu Petra Krstića, jedno od prvih dela ove vrste u našoj muzici. Delo poseduje sonatni oblik, sa dužim laganim uvodom, a melanholična atmosfera Jakšićeve poezije podstaknula je Krstića da pretežno koristi tamnije orkestarske boje.

Jugoslovenska simfonija Milenka Paunovića iz 1914, prvi put je izvedena deset godina kasnije u Ljubljani. Da je Jakšićeva poezija poslužila kao inspiracija dela, svedoče nam podnaslovi tri stava – Veče, Ponoćne vizije i Jutro, koje daju svojevrsni programski okvir dramatrugiji ovog dela. Milenko Paunović, lajpciški đak, učenik Maksa Regera i Hajnriha Rimana, rođen pred kraj XIX veka, u našoj muzici zauzima mesto autentičnog poznoromantičarskog stvaraoca o čijem se delu i danas malo zna. Po prirodi pesimista, melanholik, neshvaćen i zapostavljen od okoline, verovatno je u Jakšićevim stihovima pronašao sličan sentiment i odnos prema svetu. Kako to Peričić zaključuje, Paunović je u svojoj muzici „pokušao da ostvari sintezu vagnerovskih koncepcija s našim nacionalnim izrazom”. Svakako ovaj autor je bio u stanju da u svojim simfonijskim, pa i operskim delima, prikaže epsku širinu i simfonijsku viziju, koja nije bila karakteristična za našu muziku početnih decenija XX veka.

Urednica Ksenija Stevanović.