Sto godina Radio Beograda – Simfonijski orkestar

Razvoj radiodifuznih institucija, naročito intenzivan dvadesetih i tridesetih godina prošlog veka, kao posledicu imao je nastanak stalnih muzičkih ansambala čiji je osnovni zadatak bio redovno sudelovanje u realizaciji radio programa. Koncerti tih ansambala emitovani su neposredno iz studija ili su prenošeni iz koncertnih dvorana.

U Beogradu su se najpre formirali manji ansambli, kvarteti i drugi sastavi kamernog tipa, a 1929. sa radom su počeli Radio-duvački sekstet i Radio-kvartet, čijim je muziciranjem 18. marta iste godine najavljen zvanični početak redovnog programa Radio Beograda. Istog leta, kvartet je proširen u Salonski radio-orkestar, da bi kasnijim pridruživanjem novih članova narastao do simfonijskih razmera.

U proleće 1937. godine, dok je direktor Radio Beograda bio književnik Veljko Petrović, za šefa Muzičkog odeljenja postavljen je Maihailo Vukdragović. On je dobio zadatak da formira „klasični orkestar”. Pod imenom Veliki radio-orkestar, ansambl je počeo sa radom iste godine, a njegovo osnivanje bilo je prekretnica za kulturni život Beograda i Srbije. Pored profesionalnih instrumentalista iz Beograda, Zagreba i Ljubljane, u njegovom sastavu bilo je Čeha i Nemaca, što je doprinelo usavršavanju domaćih muzičara. Prvi koncert majstor bio je Andrija Hauzer, a prvi dirigenti Velikog orkestra bili su Mihailo Vukdragović i dr Vojislav Vučković.

Zanimljiv je podatak da je nakon formiranja Velikog radio-orkestra 1937, i to od 1. maja do kraja sledeće godine, statistika zabeležila emitovanje 24 simfonijska koncerta, 122 orkestarska koncerta i 10 koncerata operskih arija i fragmenata uz pratnju Velikog radio-orkestra. Već krajem 1939. godine fonoteka Radio Beograda raspolagala je sa 3.062 gramofonske ploče, među kojima i sa 101 snimljenom u samoj radio stanici. Tako se, samo godinu dana od osnivanja Velikog orkestra i deceniju od početka neprestanog rada Radio Beograda, već moglo govoriti o relativno bogatom i raznovrsnom muzičkom repertoaru, a kako bi se izbeglo često ponavljanje pojedinih kompozicija, formiran je i odgovarajući muzički arhiv. Ubrzo po osnivanju Velikog radio-orkestra, pristupilo se i prikupljanju partitura, tako da je za kratko vreme obezbeđeno 120 dela domaćih i 585 ostvarenja stranih autora.

Prema sećanju akademika Mihaila Vukdragovića, jednog od prvih dirigenata Velikog radio-orkestra, prvi javni koncert ovog ansambla održan je baš pod njegovom dirigentskom palicom u septembru 1937. na Kolarcu, a ubrzo su počeli da se priređuju i javni koncerti na Kolačevom univerzitetu sa brojnim solistima. Zapaženi su bili nastupi umetnika kao što su pijanista Nikolaj Orlov, volončelista Enriko Majnardi, violinisti Edo Zaturecki i Marija Hlounjeva, pevačica Zinka Kunc, pijanistkinje Olga Mihajlović, Melita Lorković i Matjusa Blim, da pomenemo samo neka od imena u velikom nizu jugoslovenskih umetnika koji su krajem 30-ih godina prošlog veka sarađivali sa ansamblom.

Kada je septembra 1940. godine profašistički orijentisano rukovodstvo preuzelo Upravu Radio Beograda, Mihailo Vukdragović, Vojislav Vučković i književnik Veljko Petrović smenjeni su sa dužnosti kao „izrazito nepoželjne ličnosti” za tadašnji režim. Tokom okupacije, radiju je ime promenjeno u „Vojnički radio Beograd”. Pod imenom Radio Beograd naša kuća nastavlja sa radom 10. novembra 1944. iz zgrade Srpske akademije nauka. Prvih dana po oslobođenju, u novembru 1944. Simfonijski orkestar koncertirao je pred mikrofonima Radio Beograda, a za dirigentski pult došao je Oskar Danon. Jedan od prvih posleratnih koncerata ansambla održan je u decembru 1944. godine u Narodnom pozorištu i bio je posvećen dvogodišnjici smrti dr Vojislava Vučkovića. Tom prilikom, prema rečima Danona, dirigovao je Vučkovićevu kompoziciju za bariton i orkestar Bolnica u rumenom jutru sa solistom Pavlom Holotkovim, a izvedena je i kompozicija Zaveštanje Modesta Musorgskog, takođe iz Vučkovićevog pera.

Nakon oslobođenja 1944, za prvog šefa Muzičkog odeljenja Radio Beograda ponovo je imenovan Mihailo Vukdragović. Sedam godina kasnije Simfonijski orkestar ponovo prekida sa radom da bi se od njegovih muzičara osnovao Simfonijski orkestar Narodne Republike Srbije. Tom prilikom je Radio Beograd novoosnovanom ansamblu ustupio svoje muzičare uz kompletan instrumentarijum, arhivu i nototeku. Iz ovog orkestra kasnije se razvila obnovljena Beogradska filharmonija, a 1953. Josip Kalčić, tadašnji glavni urednik Muzičkog programa Radio Beorgada, ponovo je formirao Simfonijski orkestar Radio Beograda od najboljih beogradskih muzičara, kojima su se postepeno priključivali mladi instrumentalisti. Dirigentski pult poverio je Živojinu Zdravkoviću.

U nizu dirigenata koji su kasnije sa orkestrom ostvarili velike uspehe, izvodeći značajna dela muzičke literature domaćih i stranih autora nalaze se: Igor Markevič, Zubin Mehta, Šarl Ditua, Lorin Mazel, Mstislav Rostropovič, Oskar Danon i drugi. Naravno, izuzetna saradnja ostvarena je i sa šefovima-dirigentima orkestra, od kojih treba istaći Stevana Hristića, Mladena Jagušta, Krešimira Baranovića, Vanča Čavdarskog, Vladimira Kranjčevića i Bojana Suđića.

Simfonijski orkestar Radio-televizije Srbije dobitnik je brojnih nagrada i priznanja, a samo neka su: „Izvanredni zlatni beočug”, godišnja nagrada revije „Muzika Klasika” za najbolji orkestarski ansambl za 2013. godinu, a zajedno sa Horom RTS, 2019. godine, odlikovan je i Sretenjskim ordenom trećeg stepena, za trajan doprinos kulturi.

Urednica emisije Marija Vuković