Dragan Prole: Ka drugačijem pojmu istorije (2)

Slavni tekst „Kraj istorije” američkog teoretičara politike i uposlenika američke vlade Frensisa Fukujame svojevremeno je – pre tridesetak godina – izazvao veliku buru u teorijskim i filozofskim krugovima. Fukujama je, naime, pozivajući se pre svega na Hegela, tvrdio da je čovečanstvo, najzad, došlo do kraja svoje istorije s obzirom na nesumnjivu pobedu liberalnih poredaka u odnosu na nelibaralne režime, pre svega u odnosu na komunizam kao oličenje neslobode i terora. U međuvremenu ponešto se promenilo, ali Fukujamina teza o kraju istorije i dalje izaziva složene reakcije.

Dragan Prole se usredsređuje pre svega na Hegelov pojam kraja istorije i u svom bogatom tekstu ističe važan momenat koji se, uprkos nebrojenim komentarima Hegelove filozofije, pokazuje kao nedovoljno promišljen: rad negacije. U dijalektičkom toku negacija ne samo da nije puko poništavanje onoga što negira – ona nije destrukcija – već je momenat kretanja samog pojma, u izvesnom smislu čak i pogon, gorivo zahvaljujući kojem se pojam kreće. Zbog toga je Prole u stanju da kaže kako šerijatsko pravo, iako suprotstavljeno poretku slobode, nije negacija liberalnog poretka, jer bičevanje kao kazna, ili uskraćivanje ženama elementarnih prava izlazi izvan civilizacijskog poretka i predstavlja svojevrsnu (dijalektičku) anomaliju. Strogo uzev, u šerijatskom pravu nema rada negacije, niti je ono, iz sebe samog, u stanju da proizvede rad negativnog. Tome nasuprot, sam liberalni poredak prožet je radom negativnog kao onoga što je konstutivno za sam pojam slobode (možeš kritikovati poredak koji ti omogućuje kritiku, a da zbog toga ne budeš izopšten, lišen slobode, ili provučen kroz tabloide). Zbog toga, najzad – zbog toga što je rad negativnog beskonačan – ne može biti reči o kraju istorije u Fukujaminom smislu, a pitanje je, čak, u kojoj meri je Hegelova postavka, izražena na ovakav način, opravdana.

Urednik Ivan Milenković