Muzika viva – Muzikprotokol 2023

U jesenjem, a opet osunčanom Gracu, koji je tokom oktobra i novembra okrenut novim tendencijama u savremenoj umetnosti u okvirima manifestacije „Štajerska jesen”, na plakatima i bilbordima su se čitale reči „interconnected/interdependent” što je bio moto prošlogodišnjeg izdanja Muzikprotokola. Ovom krilaticom je kustoski tim sastavljen od muzičkih urednika Austrijskog radija – Suzana Nidermajer, Frenk Cimer i Rajner Elstner – želeo da nas navede da o zvučnom okruženju razmišljamo kao dinamičnoj mreži odnosa, koja danas više nego ikada, zahteva svesno oblikovanje.

Njihova namera je bila jasna i na prvom koncertu glavnog programa, na kojem je nastupao ansambl Klangforum iz Beča. Naime, sva četiri dela predstavljena 6. oktobra 2023. u Dvorani Helmut List, bila su okrenuta nehijarahijskim odnosima među muzičarima, zvucima prirode, biološkim procesima i fenomenima kao izvorištem inspiracije za muzičko stvaranje.

Posebno je bio interesantan Klavirski koncert Kristine Tjegersen, norveške autorke koja je 2022. godine pobedila na Međunarodnom Rostrumu kompozitora u Palermu. Ova maštovita i radoznala autorka, sklona duhovitoj igri sa tradicijom i očekivanjima, stvorila je čitavu šumu četinara unutar tela klavira. U ovom svojevrsnom performansu sa primesama muzičkog teatra, od velikog značaja je bila i sama solistkinja Elen Ugelvik, pijanistkinja okrenuta eksperimentalnim saradnjama sa kompozitorima savremene muzike. Ona je tokom polučasovnog izvođenja "zasadila" na stotinu malih drvaca, postavljajući ih na žice i u unutrašnju rezonantnu ploču klavira, na osnovu vrlo preciznih instrukcija kompozitorke. A ova aktivnost je ne samo proizvodila zvuk, koji je amplifikovan stupao u interakciju sa deonicama ansambla, već ju je Ugelvikova i snimala posebnom kamerom, te je taj video fid projektovan na platno kako bi publika pratila ceo proces nastajanja, a potom i nestajanja ove klavirske šume.

Estonska kompozitorka Madli Marja Gildeman napisala je delo Nocturnal Migrants po porudžbini Austrijskog radija. Ova autorka rođena 1994. godine, u svom delu je fokusirana na prevođenje bioloških i fizičkih procesa poput osmoze, fotosinteze, u muzički jezik, što je inače u skladu sa "estonskom školom" savremenog zvuka, izuzetno okrenutom prirodi kao osnovnoj inspiraciji. U delu Nocturnal Migrants Gildemanova se okreće svetlu kao fenomenu koji privlači noćne ptice, na primer svetionicima. Upravljajući se svetlošću sa neba, kao indikatorima za svoje kretanje, ptice selice bivaju privučene svetlima sa svetionika, što ponekada može biti fatalno za njihovo kretanje. Za kompozitorku, ovo je metafora za impulsivno, ali i za kompulsivno ponašanje ljudi koji ne prepoznaju razloge za svoje ponašanje. Sama kompozicija Nocturnal Migrants je napisana kao fino zvučno tkanje, cirkularne strukture, koje poseduje organski kvalitet.

Predstavljamo i delo …if left to soar on winds wings… irske kompozitorke Karen Pauer, poznate po svojim terenskim snimcima ptica i prirode. To su dokumentarni, a opet apstrkatni snimci vetra, koji prolazi kroz raznolike ekosisteme – pustinje, šume, ali i antropogene pejzaže poput gradova i dolina, noseći sa sobom i poneke putnike, kao što su ptice, insekti, ali i zvuci ljudskih glasova. Svaka lokacija je neka vrsta "metazvučnog kanala" sa svojim kretanjem, jačinom, oblikom. Ti terenski zvuci su putem slušalica podeljeni svakom muzičaru Klangforuma koji onda, na svoj način i uz pomoć svojih instrumenata, pokušava da nam prenese značenje i da razmotri svoju ulogu unutar ovog stalno promenljivog zvučnog ekosistema. Sam slušalac, u igri između zvukova koji dolaze neposredno, iz ansambla i onih koji se povremeno pojavljuju sa zvučnika, shvata svu međusobnu povezanost nas sa prirodom koja nas okružuje i koja nas podržava u našim životima.

Ostvarenje Vežbe iz otuđenja – Životinja koja, dakle, jesam delo je kompozitora, kustosa, književnika i pozorišnog stvaraoca Sandipa Bagvatija, koji živi i radi u Kanadi. On je jedan od važnijih teoretičara postkolonijalnog diskursa u muzici, a za Klangforum iz Beča je osmislio delo nehijerahijskog tipa izvođenja. Naime, muzičari ne sede, nalaze se u prostoru gde se kreću i gde sviraju na osnovu instrukcija koje dobijaju putem slušalica. Tako nastaje delo na razmeđi kompozicije, improvizacije i muzičkog teatra, s obzirom da izvođači moraju da koriste celo telo i veliki broj pokreta, nalik plesnim, nekarakterističnim za klasične muzičare. Pored toga, sa zvučnika se u publiku emituju i odlomci teksta Životinja koja, dakle, jesam francuskog filozofa Žaka Deride.

Urednica Ksenija Stevanović