Antologija srpske muzike

Već početkom 1993. godine, na našim talasima ovaj snimak je premijerno predstavljen, ali do sada nije načinjena i televizijska adaptacija ove opere, kao što je to bio slučaj sa drugim operskim ostvarenjima ovog autora. Glavne uloge tumače: Živan Saramandić kao kralj Milutin, Vjera Miranović-Mikić, kraljica Simonida, Nikola Mitić kao iguman Danilo, Jelena Vlahović kao kraljeva snaha Teodora. U manjim ulogama nastupaju Milena Kitić i Ana Jovanović kao paževi, Radovan Popović kao prvi franjevac, Branimir Jovanović, kao Gijom Adam, barski nadbiskup. Horom i simfonijskim orkestrom Radiotelevizije Beograd diriguje Dušan Miladinović. Napomenimo da su ovaj antologijski snimak 2011. godine združeno objavili na lepo opremljenom kompakt disku Muzikološki institut SANU, Radio Beograd i Zavod za udžbenike u okviru edicije "Probuđeni arhiv".

Stanojlo Rajičić se muzičkoj sceni okretao u više navrata, isprva, u predratnom periodu stvarajući baletsku muziku, da bi se po završetku Drugog svetskog rata okušao i na terenu opere. Pronalazeći inspiraciju u jednočinoj drami u stihovima "Kraljeva jesen" Milutina Bojića, kompozitor je otvorio novo polje svoje stvaralačke snage i kreativnosti. Prvu verziju "Simonide" dovršio je u jednom dahu 1953. godine, ali je već tada uočio nedostatke s obzirom da je koristio integralni Bojićev tekst. Već naredne godine Rajičić je sa stipendijom Uneska osam meseci proveo na studijskom boravku u inostranstvu posećujući muzičke centre u Francuskoj, Nemačkoj, Italiji, Švajcarskoj, Velikoj Britaniji i Americi. Kako to navodi muzikološkinja Katarina Tomašević u sazrevanju Rajičića kao autora muzičke drame, pored očiglednih uticaja "slovenskog tipa vokalne deklamatorike i realističkog prosedea"..." ne treba potceniti ni snažne impresije koje je poneo iz Minhenske opere, gde je pristustvovao uverljivom izvođenju Elektre Riharda Štrausa".

Po povratku u Beograd, Rajičić je odlučio da angažuje libretistu koji će prirediti Bojićev predložak za potrebe operskog predstavljanja. Za tu ulogu izabrao je iskusnog pozorišnog reditelja i dramskog pisca Jovana Kulundžića, koji je napravio kompleksnu dramsku strukturu od dva čina, sa značajnim ulogama poverenim horu i baletu. Na ovoj verziji opere Rajičić je radio tokom 1956. i u prvoj polovini 1957. godine. Njegova želja je bila da se delo postavi na scenu Narodnog pozorišta, ali mu je tadašnji direktor Beogradske opere, Oskar Danon, sugerisao da svoje delo prvo ponudi Sarajevskoj operi. Tako je 24. maja 1957. godine Simonida premijerno predstavljena publici u Sarajevu, a pored pohvala, kritika je ukazala i na disbalans između brojnih dijaloga u prvom činu i spektakularnosti drugog čina. Rajičić je zato, ubrzo posle premijere, započeo reviziju rasporeda scena, imajući u vidu da je njegova opera bila predviđena za beogradsko izvođenje. Naredne 1958. godine na sceni Narodnog pozorišta, Simonida je predstavljena kao tročina muzička drama, a Oskar Danon je dirigovao odličnom podelom u kojoj su sudelovali i Zlata Sesardić, Miroslav Čangalović, Milica Miladinović i Stanoje Janković. Ova verzija je dobila i priznanje Udruženja kompozitora Srbije, ali Rajičić još uvek nije formalno-dramaturški zaokružio svoju operu. Prilika mu se ukazala, posle desetogodišnje pauze, kada je Simonida uvrštena u niz ostvarenja koja je trebalo da obeleže stogodišnjicu osnivanja Narodnog pozorišta. Tada nastaje, završna verzija opere koja se može okarakterisati kao svojevrsan povratak Bojićevom originalu. Rajičić stvara jednočinu strukturu, u kojoj se dramaturška tenzija ubrzano i ekspresivno razvija kroz prolog i trinaest povezanih scena. Žanr-scene samo potcrtavaju napete dijaloge, a delo krasi tek nekoliko relativno zaokruženih numera - arije Teodore i Simonide, i veliki monolog kralja Milutina. Po rečima Katarine Tomašević, "Rajičićeva Simonida u svom najzrelijem vidu, upravo je oslobodila sva ona, na prvi pogled ne lako vidljiva, latentna ekspresionistčka svojstva Bojićeve Kraljeve jeseni". Ovaj ekspresionistički supstrat vidljiv je i u samom muzičkom jeziku od crteža vokalnih deonica, do bitonalne orkestarske pratnje. Ova , poslednja verzija Simonide je posle premijere 1968. godine dobila nepodeljene komplimente kritike, uvrštena je i u program Bemusa naredne godine, a takođe je izvedena i na gostovanju Beogradske opere i baleta u Lozani 1971, gde je takođe toplo primljena. Na krilima ovog uspeha, Rajičić se tokom sedamdesetih i osamdesetih godina okrenuo stvaranju muzičkih drama za potrebe televizije - te su tako nastala dela Karađorđe - Seme zla, Dnevnik jednog ludaka i Bele noći. Ipak, Simonida je podelila sudbinu operskih ostvarenja u našoj kulturi, a to znači da je posle uspešne premijere i pojedinih repriza, nestala sa repertoara. Zato je audio snimak ostvaren 1992. godine od posebne važnosti, jer je on ne samo svedočanstvo o završenoj verziji opere, već je u njegovom nastanku učestvovao i sam kompozitor, kao i dirigent Dušan Miladinović koji je dao ubedljivu i završnu interpretaciju ovog dela.

Urednica : Ksenija Stevanović