Antologija srpske muzike – Stanislav Binički

Rođen kraj Kruševca 1872. godine, Stanislav Binički se sa roditeljima često selio, boraveći u Pirotu, Beogradu, Nišu. Uprkos tome, učio je da svira flautu i violinu, kao i da peva u horu i diriguje. Tokom studija na Prirodno-matematičkom fakultetu u Beogradu, pristupio je Beogradskom pevačkom društvu i Akademskom pevačkom društvu „Obilić”, upoznajući Marinkovića i Mokranjca koji su imali veliki uticaj i na njegovo stvaralaštvo. Nakon sticanja diplome, kratko je živeo u Leskovcu gde je predavao matematiku i obnovio glavnu muzičku instituciju u gradu, hor „Branko”. Shvativši šta mu je profesionalni poziv, uz pomoć stipendije Ministarstva prosvete, Binički 1895. upisuje studije kompozicije i pevanja u Minhenu. Tu širi vidike slušajući savremenu muziku i stiče znanje neophodno za edukaciju novih muzičkih naraštaja u Srbiji.

Period od povratka iz Minhena 1899. pa do njegovog povlačenja iz javnog života 1924. godine, slobodno se može opisati kao „doba Staše Biničkog”. Nije bilo događaja ili muzičke predstave u kojima on nije bio učesnik. Paralelno radeći na nekoliko koloseka – kao pedagog, dirigent, izvođač i kompozitor – Binički je tih godina doprineo da se u potpunosti transformiše naša muzička sredina. Bio je kapelnik, odnosno dirigent najstarijeg hora u gradu – Beogradskog pevačkog društva, kao i dirigent Beogradskog vojnog orkestra, najstarijeg simfonijskog orkestra u Srbiji, koji će kasnije postati „Muzika kraljeve garde”. Sa ovim orkestrom intenzivno će se posvetiti promovisanju instrumentalne i vokalno-instrumentalne muzike, koja je u našoj sredini do tada bila potpuno zapostavljena. Naime, izvođenju takvih dela, osim nedostatka dovoljnog broja školovanih muzičara, nije pogodovalo ni nepostojanje adekvatnog koncertnog prostora... ali to nije demoralisalo Biničkog. Organizovao je nastupe u salama hotela, čak mnogo češće u kafanama, poput pivnica Kolarac i Vajfertovac. Neumorno pregalaštvo ovog profesora matematike, violine i flaute, vremenom je dovelo do toga da se u Beogradu formira publika zainteresovana za najznačajnije stranice svetske muzičke literature – za oratorijume Hendla, Betovenove simfonije, vokalno-instrumentalne kompozicije Mendelsona, Sen Sansa, i mnogih drugih. Na repertoaru su bila i nova dela domaćih autora, kao što je oratorijum Vaskrsenje Stevana Hristića, uz ostvarenja i samog Biničkog. Do 1914. vrtoglavo je rastao njegov ugled kao dirigenta i motora-pokretača muzičkog života u srpskoj prestonici, ali sa izbijanjem Prvog svetskog rata, okolnosti se drastično menjaju. Nakon pobeda na Ceru i Kolubari, u euforičnom i patriotskom raspoloženju, Binički piše Marš na Drinu, jednu od najpoznatijih melodija u našoj muzičkoj baštini, a nakon povlačenja preko Krfa, održava brojne humanitarne koncerte u Grčkoj i Francuskoj.

Slušaćete odlomke iz njegovog Opela nastalog 1912. godine za Pevačko društvo „Stanković”, kojim je godinama rukovodio. Iako je nastalo po uzoru na Opela  Stankovića i Mokranjca, u ovom delu su uz uticaj ruske muzike prisutna i smelija rešenja na harmonijskom planu, do tada neuobičajena u našoj muzici. Ovaj iskorak ka novom, još je prisutniji u Liturgiji iz 1924. godine, čije ćete odlomke čuti nakon Opela. Spajajući tradicionalno, savremeno i novo, Binički odražava trenutak u razvoju muzike u Srbiji u kojem je stvarao. 

Kao školovani pevač, Binički je gajio posebnu naklonost prema vokalnoj muzici. Pesme za glas i klavir savršeno odgovaraju njegovom kompozitorskom karakteru. Pretežno su lirskih predispozicija, a grubo ih možemo podeliti u dve grupe – originalne i pesme inspirisane folklorom, te obrade narodnih pesama. Ovaj oblik, koji je negovao tokom čitavog života,  odražavao je ukus srpske građanske sredine, odnosno „sentimentalni ton obojen i dopunjen dertlijskim sevdahom”. Originalne pesme nastajale su na stihove nekih od najvećih srpskih pesnika, Alekse Šantića, Đure Jakšića, Jovana Jovanovića Zmaja i Vojislava Ilića. Radove ovih stvaralaca epohe romantizma Binički je bogato kolorisao i često ispunjavao „orijentalnim patosom i naglašenom senzualnošću”. Sa ovim delima, Binički pripada prelaznom periodu između Marinkovića s jedne, i generacije koja tek dolazi – Konjovića, Milojevića i Hristića – s druge strane. Ipak, većinom su to kompozicije koje se više oslanjaju na prošlost, nego što ukazuju na budućnost, te ostaju dela doslednog romantičara, kakav je Binički bio i po shvatanjima i po sredstvima kojima se služio. 

Po okončanju Prvog svetskog rata, Binički se u potpunosti posvećuje osnivanju Opere u okviru Narodnog pozorišta u Beogradu, čiji prvi direktor i dirigent postaje 1920. godine. Uprkos velikim problemima i nedostatku školovanog kadra, on uspeva da na scenu postavi velika dela operskog repertoara, ali 1924. godine, nakon otpora i kritika, odlučuje da se povuče iz javnog života. Preminuo je 1942. godine, a u listu „Novo vreme” ostalo je zapisano: „Njegovom smrću naša muzička kultura izgubila je jednog od naših najmarkantnijih predstavnika. Sve predratne i posleratne muzičke manifestacije vezane su bile za ime Biničkog. On je proslavio srpsku muziku i stvorio joj popularnost ne samo kod nas već i u inostranstvu. Strani kompozitori i kritičari mogli su najbolje kroz Biničkog da ocene napore i vrednost mlade srpske muzičke kulture. Njegov plodonosan rad na muzičkom polju predstavlja jednu istoriju, delo koje je Biničkog stavilo u red jednog od prvih neimara srpske muzike”.

Urednica emisije: Ivana Neimarević