Opera – Andre Kardinal Detuš: Isa

Kao sin bogatog pariskog trgovca, čije je titularno prezime Detuš preuzeo posle očeve smrti, Andre Kardinal je u muzičke vode ušao posredno i zaobilazno. Obrazovan kod jezuita, našao se u pratnji oca Gija Tašara, prilikom njegovih misija u tadašnjoj kraljevini Siam. Četiri godine kasnije postao je član Kraljevih musketara, koje je napustio 1694. godine kako bi se posvetio muzici. Prema biografu Titonu di Tijeu, tokom opsade Namira 1692. godine, Andre Kardinal je, u pauzama bitaka, otkrio svoj muzički talenat. Tako se sa navršene dvadeset dve godine, ovaj autor pojavio, pomalo neočekivano, na francuskoj muzičkoj sceni, a javnost će ga, uz blagi podsmeh, tokom cele karijere podsećati na njegovu kratkotrajnu vojnu službu, nazivajući ga „muzičarem musketarom” nepravedno ističući, na taj način, da je u jednom trenutku bio amater, a ne profesionalni muzičar kao njegovi savremenici. Napustivši musketare, treba napomenuti, Detuš je tri godine učio muziku kod Andrea Kampre i upravo će od ovog kompozitora naslediti libretistu Antoana Udara de la Mota, koji je odgovoran za izuzetno uspeo predložak pastorale Isa. Naime, samo godinu dana pre premijere Detušovog ostvarenja Udar de la Mot je napisao libreto za Kamprinu Galantu Evropu, prvu operu-balet u istoriji muzike, koja je takođe bila nedvosmisleni uspeh za oba autora. Upravo se u ovom delu Detuš i prvi put okušao kao kompozitor, pošto mu je Kampra ponudio da napiše dve arije. Na koji način je ubrzo došlo i do postavke Ise u dvorskom kontekstu, nije do kraja jasno, ali je poznato da je Detuš još u vojsci stekao brojne uticajne prijatelje, među kojima se ističe njegov pobratim po oružju, princ Antoan Grimaldi, budući vladar Monaka. Da li je ovaj plemić odgovoran za preporuku koja će biti dovoljna da jedan neafirmisani autor dobije priliku da komponuje scenski komad za venčanje Luja, vojvode od Burgundije, unuka Luja XIV i Marije Adelaide od Savoje u Fontenblou ili je Detuš imao još jačeg i značajnijeg zaštitnika, nikada se neće saznati.

Svakako, zabeleženo je da je to izvođenje pred kraljem i njegovim dovorom u zamku Fontenblo, oduševilo je Luja XIV. Suveren je, potom, naredio da se ovo delo ponovo izvede u Trianonu, uz dodavanje prologa i baleta, bogato nagradivši kompozitora uz opasku da mu ni jedna opera od Lilijevog doba nije priredila toliko zadovoljstva. Podrška kojom će Luj XIV obasipati Detuša neće jenjavati ni u kasnijim godinama. Petanest godina kasnije on će dobiti prestižno zvanje Generalnog inspektora Kraljevske muzičke akademije, a takođe postaće nadzornik Kraljeve kamerne muzike tokom jednog semestra poput Delalanda i Lilija. Ove pozicije zadržaće i na dvoru mladog Luja XV, na čijem dvoru će postati i glavni upravitelj Kraljeve muzike.

Posle uspešnih izvođenja u kontekstu dvora Luja XIV, prva velika i značajna repriza herojske pastorale Isa je upriličena 1697. godine u pariskoj Operi, gde je odmah doživela veliki trijumf, kako kod publike, tako i kritike koja je prepoznala talenat mladog, samoukog kompozitora. Deset godina kasnije, Udar de la Mot i Detuš, su pridodali svom delu prolog i pet činova i u ovoj formi će postati jedno od nezaobilaznih dela francuskog operskog repertoara XVIII veka. Možemo slobodno reći da je ova opera postala model za sve naredne herojske pastorale uključujući i dela Žan-Filipa Ramoa.

U ovoj petočinoj formi sa prologom delo je i štampano 1724. godine kod izdavača Balara sa nekim manjim doradama, te se ova verzija danas smatra definitivnom. U svojoj osnovi Isa sadrži sve elemente pastorale koje su cenili gledaoci XVIII veka: dvostruki ljubavni zaplet u kojem se pojavljuju bogovi i pastiri, te estetski ideal spajanja plemenitog i pitoresknog, grandioznog i nevinog.

Urednica Ksenija Stevanović