Opera – Žil Masne: Mag

Ideja za novo delo za parisku Operu rodila se verovatno oko 1887. godine pošto je Masne završio Vertera i započeo komponovanje Esklarmonde za Operu komik. U tom periodu bio je u potrazi za prigodnim sižeom, te se kompozitor, po savetu upravnika Opere i svog izdavača, obratio piscu Žanu Rišpenu za čiji komad Nana-Sahib je već napisao muziku 1883. godine. Ideja da se povežu kompozitor i književnik rasnog pedigrea kakav je bio Remboov prijatelj Rišpen, Masneu se činila vrlo privlačnom, kao i sama zamisao da napiše operu o fiktivnom nastanku zoroastrizma u drevnoj Baktriji, oblasti koja se prostirala na teritoriji današnjeg Avganistana, Tadžikistana i Uzbekistana. Rišpen je svoj zaplet smestio 2500 godina pre pojave hrišćanstva, u osvit nastanka mazdeizma – dualističkog kulta baziranog na suprostavljanju dva principa – Dobra koje je u operi predstavljeno kroz pojavu vatre i svetla, te Zla, koje zastupaju laži i pretvaranja. Rišpen je u svom libretu spojio raznolike operske tradicije od Majerberove Afrikanke do Verdijeve Aide, koju je Masne posebno voleo i cenio. Kompozitor je na operi radio tokom 1889. i početkom 1890. godine, a premijera je upriličena u pariskoj Operi, 16. marta 1891. Kritičari i publika su posebno bili očarani raskošnim kostimima i scenografijom, ali posle trideset jedne predstave, opera Mag je skinuta sa repertoara i izvedena je samo još jednom u svoje doba – 1896. godine u Hagu. 

Razloge za to treba tražiti i u promeni uprave opere koja je želela da krajem XIX veka, francusku publiku i kulturu poveže sa tada najmodernijim trendovima, a to su bila dela u duhu vagnerijanske reforme. Takođe, vreme velike francuske opere je neumitno prošlo - forma velikog operskog spektakla sa baletom, istorijskih sižea i opšte raskoši je izašla iz mode, a Masne se u Magu potrudio da ostane u okvirima ovog francuskog operskog žanra. 

Ipak, treba napomenuti da se uticaj Vagnera oseća i u ovoj Masneovoj operi – kako u pogledu smelih harmonskih i kolorističkih efekata, tako i u korišćenju lajtmotiva, koji ipak ostaju vezani za ključne teme i motive reminiscencije bez simfonijske razrade koja je karakteristična za nemačkog kompozitora. Motivska mreža je ipak od primarne važnosti za razumevanje muzičke dramaturgije opere Mag, a to su pre svih motivi tri božanstva – boga Devasa i sveštenika Amrua – masivan, stabilan i vezan za duvačke instrumente, potom motiv boginje Džahi i sveštenice Varede – energičan, harmonski napet i poveren gudačima, kao i onaj Zarastre, odnosno boga Ahura Mazde koji se pojavljuje u ariji glavnog protagoniste. Ipak, ova opera nije vezana za Ničeovog Zaratustru, iako je možda delimično inspirisana modom koju je Ničeov tekst započeo. Ovo je delo koje se pre svega bavi tenzijom između telesne strasti i duhovne žudnje, što je bila jedna od okosnica Masneovog operskog opusa o čemu svedoče i opere Irodijada i Tais. 

Urednica Ksenija Stevanović