„Svakog drugog dana, osim Prvog maja“ – o komunističkoj komodifikaciji crkvenih praznika

Od velikog broja državnih praznika koji su obeležavani u socijalističkoj Jugoslaviji, samo tri su očuvana u praktično neizmenjenom obliku i zadržala relevantnost i u tranzicionom periodu, da bi preživela sve do današnjeg doba. U najmanjoj meri to se odnosi na 8. mart, koji je u potpunosti izgubio oreol praznika borbe za žensku političku emancipaciju i ravnopravnost u privrednom radu i prerastao u praznik mama i školskih učiteljica, koje ga održavaju u životu manipulišući sitnu decu da prave poklone i čestitke jedne drugima. Nova godina je već zanimljiviji primer – u zemljama bivšeg Istočnog bloka Nova godina je, kao sekularni praznik, usisala u sebe veliki deo običaja i rituala vezanih za (takođe u velikoj meri sekularizovani i protestantski) Božić, preuzevši na sebe i veliki deo konzumerističke histerije koja obeležava kraj godine u Globalnom selu.

Slučaj Prvog maja u zemljama bivše Jugoslavije je, međutim, naročito zanimljiv. Taj praznik – posvećen sećanju na masovne radničke demonstracije u Čikagu 1886. godine – još u jugoslovensko vreme udaljio se od tematike i ikonografije sovjetskih masovnih radničkih parada i prešao u praksu „radničkih uranaka“ – kolektivnih izleta u prirodu sa obaveznim roštiljanjem i narodnom muzikom, koje su isprva organizovali sindikati i radnički kolektivi, da bi se na kraju pretvorili u oličenje svojevrsne jugoslovenske verzije Američkog sna – sitnoburžoaskog ideala „vikendice, auta i roštilja“. U pitanju je kulturni obrazac koji ne samo da opstaje na celoj teritoriji nekadašnje zajedničke zemlje, nego se perpetuira i unutar svih većih zajednica jugoslovenske dijaspore, često među ljudima koji su rođeni u inostranstvu godinama nakon što je Jugoslavija uveliko otišla u istoriju.

Zašto Prvi maj tako uporno opstaje u srpskoj i postjugoslovenskoj kulturi, kako se obeležavao u SSSR, kako su se njegovi rituali u Jugoslaviji postepeno odvajali od preuzetih sovjetskih obrazaca i, najzad, kakva je njegova veza sa panbalkanskim đurđevdanskim folklorom, razgovaraćemo sa ruskim i srpskim filologom i folkloristom, profesorkom Filološkog fakulteta u Beogradu Irinom Antanasijević.

Autor „Gozbe“: Nikola Tanasić