Da li se vraćamo u Srednji vek (i zašto je to dobro)?

Gošća „Gozbe“: Una Popović

Pojam „Srednjeg veka“ dugo je bio na zlom glasu u globalnoj političkoj aksiologiji. U skladu sa dominantnom prosvetiteljskom ideologijom koja je uzidana u temelje globalnog društva, „Srednji vek“ je bio sinonim za „mračnu prošlost“ iz koje izronila blistava zapadna civilizacija, razagnavši mračnjaštvo i tamu pomoću onog lumen naturale – lučom razuma, prometejskim bleskom prosvetljenja. Fraza „vratiti se u srednji vek“ je tako postala smrtna uvreda u prosvećenom i kulturnom društvu – u pitanju je bila jedna vrsta naopakog retrogradnog mračnjaštva koje je sa jedne strane podrazumevala poništavanje revolucionarnih tekovina zapadnog sveta i pretnja da se „svetle tačke“ na karti sveta bace natrag u mrak beskrajnih etničkih i religijskih ratova, ekonomske i duhovne bede, i nadasve globalne provincijalnosti.

Problem sa tom imaginarnom pretnjom „Srednjeg veka“, svojevrsne „duhovne provalije“ između blistavog antičkog perioda i moderne prosvećene civilizacije, jeste što je on potpuno izmišljen. I to ne samo u smislu da su granice „Srednjeg veka“ potpuno arbitrarne, i da po potrebi variraju na istorijskoj skali stotinama godina (ne treba zaboraviti da je Leonardo da Vinči rođen šezdeset godina nakon Kosovske bitke, a da je Austrougarska konzervirala feudalizam u BiH i uvela ga u XX vek), nego i po tome da su neki od najvećih nosilaca „prosvećenosti i modernosti“ (poput univerziteta, banaka i kapitalističkih preduzeća) nominalno nastali u Srednjem veku, dok su se jezive institucije poput robovlasništva, spaljivanja veštica, ili vladarskog apsolutizma pojavile skoro istovremeno sa industrijskom revolucijom (uostalom, dogma o papskoj nepogrešivosti usvojena u drugoj polovini XIX veka).

Sa druge strane, zvona „Srednjeg veka“ potpuno drugačije zvone u ušima naroda i civilizacija za koje taj period predstavlja svojevrsno zlatno doba, često zaustavljeno upravo nadolaskom „modernosti“ i „doba razuma“, koji se van Evrope obično manje pompezno naziva „kolonijalizmom“. Uostalom, i ono lumen naturale je primarno jedna sholastička, srednjevekovna fraza.
Šta filozofima znači Srednji vek, zašto su ga vekovima preskakali i zašto mu se danas vraćaju, da li smo se zaslepeli svetlošću razuma i posekli Okamovom oštricom, i zašto povratak u prošlost jedan ohrabrujući trend, razgovaraćemo sa filozofom i profesorom filozofije na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu Unom Popović.

Autor „Gozbe“: Nikola Tanasić