O višku istorije, mitofobiji i Prokrustovim posteljama moderne istoriografije

„Višak istorije” je još jedan od onih lucidnih eufemizama kojima zapadni političari opisuju „predmoderno stanje” naroda Balkana i konkretno Srba, koji – što iz varvarskog odsustva mere, što iz orijentalne raspojasanosti – preteruju sa pažnjom koju posvećuju istorijskim temama. Implikacija je vrlo jednostavna – u Jugoistočnoj Evropi nema „više istorije” nego u drugim delovima sveta, ali istorijske teme imaju „prevelik značaj” za društva koja su – u svom odsustvu zdravog pragmatizma i dobrog ukusa – „sklona da žive u prošlosti”, „previše gledaju unazad” i „perpetuiraju traume iz minulih vremena”.

Kao što je to često slučaj sa ideološkim floskulama, i ova je izuzetno filozofski potentna, čak i kada se stavi po strani to šta nam sve govori o civilizaciji u čije se ime ona iznosi kao presuda. Za nominaliste iz postindustrijskih i postistorijskih društava, sama činjenica da neki narod „previše priča o prošlosti” može delovati kao nekakvo gomilanje istorijskih događaja koji su u civilizovanim zemljama postali jedva nešto više od patine na starim spomenicima. Za postkolonijalne teoretičare, u pitanju je samo politička manipulacija koja služi kao opravdanje za „rasecanje Gordijevih čvorova” i guranje kompleksnih kulturnih i civilizacijskih konteksta u Prokrustove postelje „modernizacije” i „progresa”. Ali za istoričare i filozofe, „višak istorije” označava upravo nešto više – traganje za istorijom koja prevazilazi okvire suvoparne istoriografije i pozitivističkog listanja arheoloških nalaza i komparativnih izvora, koje istoriju u hodu pretvara u konstitutivni mit i urbanu legendu.

Koliko su okviri istoriografije pretesni, a okviri mitologije preširoki za istoriju, kome je istorije previše, a kome premalo, da li se može preterati sa osvrtanjem na prošlost, može li istorija da iskipi i gde se taj višak preliva, razgovaraćemo sa istoričarem i autorom podkasta Višak istorije Tiosavom Purićem.

Autor emisije: Nikola Tanasić