Kako su garsonjere prokrčile put u stambenoj izgradnji međuratnog Beograda

Beogradski arhitekti uzore su nalazili u češkoj, francuskoj, belgijskoj, austrijskoj praksi, a promoter malih funkcionalnih stanova u Beogradu među prvima je bio Milan Zloković.

Na inicijativu Milosava Stojadinovića, načelnika Ministarstva socijalne politike, u cilju propagande, 1921. godine bila je upriličena izložba stanova, a kao prateći program održana je konferencija. Veličina malih stanova tada je varirala, budući da se u Građevinskom zakonu iz 1932. godine, koji je predviđao olakšano građenje malih, jeftinih, zdravih stanova, pod malim stanom i dalje podrazumevao stan do 100 metara kvadratnih, u zgradama sa spratom i mansardom.

Retke planski izgrađene male, higijenske stanove finansirao je Mihailo Bajloni za svoje činovnike i radnike u Sarajevskoj ulici, a izvela ih je po svom projektu firma „Tuner i Vagner“, 1923. godine. Za male higijenske radničke stanove prvi se u Beogradu zalagao Jan Dubovi, koji je 1926. godine u časopisu Savremena opština objavio svoj predlog radničkog dupleks stana sa podelom na dnevnu i noćnu zonu, površine od 36 do 38 metara kvadratnih.

Za ekonomičan sistem gradnje stanova zalagao se i Branko Maksimović, a imao je priliku da ih izvede kao opštinski arhitekta. Međutim, u dotadašnjoj praksi, mali stanovi najčešće su bili nehigijenski.

Gradnja ovakvih stanova dobijala je promociju i u medijima. U Beogradskim opštinskim novinama za to se zalagao urednik Slobodan Vidaković.

Dok je u javnosti vođena polemika o preporučenoj kvadraturi malih stanova, Branislav Marinković zalagao se za projektovanje garsonjera ili studija. Kao dobar primer uštede prostora, Ivan Zdravković je isticao pretvaranje spavaćih soba preko dana u radni prostor uvlačenjem kreveta u zid. Pojedini arhitekti projektovali su ugradne ormare.

Nerealizovani projekat Jana Dubovija za zgradu u Svetogorskoj 43, iz 1934. godine, predstavlja značajan dokaz o inventivnosti i potencijalu beogradskih arhitekata.

Nakon brojnih apela, projektanti i investitori tokom četvrte decenije u sklopu stambenih objekata uvode i garsonjere, a tome je doprineo i veliki broj samaca u Beogradu.

Garsonjere su se satojale od predsoblja, sobe i kupatila, dok su čajne kuhinje ili „alkove” služili za pripremu hrane na rešou. Garsonjere su u stambenim zgradama najčešće smeštane u mansarde, u verikalnoj zoni zgrade u levi ili desni ugao, a ređe u centralnoj vertkali pročelja.  

Uoči Drugog svetskog rata i u drugim jugoslovenskim gradovima povećana je izgradnja malih stanova i garsonjera. Iako je projektovanje malih stanova bilo među najaktuelnijim socijalnim problemima u Beogradu, Kraljevina SHS zaostajala je po ovom pitanju za evropskim državama.