Vek od rođenja Mire Trailović – žene koja je život u pozorištu izjednačila sa svojim životom

Mira Trailović je sebe smatrala pre svega velikim animatorom teatra, a bila je i darovit i značajan reditelj. Smatrala je sebe velikim zaljubljenikom u čin pozorišta, a volele je i život i ljude oko sebe, pisao je o Miri Trailović, Jovan Ćirilov.

„Visoka, viša nego većina žena našeg podneblja, plemenite lepote koja sazreva sa godinama, snažna pa ipak ženstvena, izuzetne bistrine, a otmenosti kraljevskog reda, bila je interpretatorka pozorišne avangarde.“

Rođena je 22. januara 1924. godine u Kraljevu. Otac joj je bio Andrej Milićević, koji je preveo više od 36 dela francuskih klasika, a majka Radmila Simić, profesorka francuskog jezika. Baka Katarina bila je dvorska dama kraljice Natalije Obrenović, a deda Milan Simić, upravnik Narodnog pozorišta u Beogradu.

Završila je najpre Muzičku akademiju, a zatim napustila studije arhitekture i tehnologije posle dva semestra, kao i istorije umetnosti pred sam diplomski ispit. Godine 1950. završila je Visoku filmsku školu, a prvi debi imala je dve godine pre diplomiranja.

Na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu diplomirala je režiju 1956. godine, gde je kasnije bila i profesor radio-režije više godina.

U mladosti, Mira Trailović je bila i spikerka i urednica Dramskog programa Radio Beograda. U Radio Beogradu režirala je i oko 70 radio-drama, ali i upoznala Dragoljuba Gucu Trailovića, tadašnjeg spikera, a kasnije dopisnika Politike iz Pariza i prvog čoveka ove kuće.

Atelje 212

Kada se grupa umetnika okupila sa ciljem da napravi avangardniji pozorišni repertoar u adaptiranoj dvorani tadašnje novinske kuće Borba, u kojoj je bilo samo 212 stolica, 12. novembra 1956. odigrana je prva predstava budućeg Ateljea 212 – Faust u režiji Mire Trailović, u kojoj su igrali Marija Crnobori, Mata Milošević, Viktor Starčić i Ljubiša Jovanović.

Pozorištem su najpre rukovodili Radoš Novaković i Bojan Stupica, a Mira Trailović je u prvo vreme bila pomoćnica upravnika, ali  ubrzo je postala direktor.

Atelje 212 je bilo prvo pozorište u Istočnoj Evropi koje je igralo Čekajući Godoa, Semjuela Beketa, 1956. godine. Prvi put igrani su i Sartr, Jonesko, Žari, Šizgal, Kopit, Žene, a jedna od kultnih predstava bio je mjuzikl Kosa u njenoj režiji, koji je postavila u sezoni 1968/69.

Atelje je otkrivao i nove domaće pisce i igrao komade Bore Ćosića, Brane Crnčevića, Aleksandra Popovića, Dušana Kovačevića...

Pozorište se krajem 1964. preselilo u zgradu koju je projektovao Bojan Stupica, u tadašnjoj Ulici Ive Lole Ribara, današnjoj Svetogorskoj ulici.

Pod njenim vođstvom, Atelje je probijao granice Jugoslavije i vremenom postao pozorište poznato svuda u svetu, kao i prvo pozorište sa područja SFRJ koje je pozvano da gostuje u Sjedinjenim Državama posle Drugog svetskog rata.

Režirala je više od 30 značajnih predstava, među kojima se posebno ističu: Iza zatvorenih vrata, Don Žuan u paklu, Čudo u Šarganu...

U njeno vreme, Atelje je popularnim i kontroverznim predstavama, u velikoj meri pomerao granice slobode izražavanja u političkom smislu.

BITEF

Zajedno sa Jovanom Ćirilovim i drugim saradnicima, Mira Trailović je inicirala osnivanje jednog od najvećih evropskih pozorišnih festivala – Beogradski internacionalni teatarski festifal – BITEF, koji je nastao 1967. godine u Ateljeu 212 i čiji je umetnički direktor bila od 1967. do smrti 1989. godine.

U vreme hladnog rata, ovaj Festival novih pozorišnih tendencija bio je jedinstveno mesto na kojem su se susretali umetnici sa obe strane Gvozdene zavese i razmenjivali iskustva. Njeni i gosti Beograda bili su: Semjuel Beket, Piter Bruk, Žan-Pol Sartr, Bob Vilson, Living teatar, Pina Bauš, La Mama, Grotovski i mnogi drugi, koji su doneli dah velikog sveta u našu sredinu i postavile Beograd na značajno mesto na međunarodnoj pozorišnoj sceni.

Imala je intuiciju za novo u pozorištu, smisao za publicitet. Besprekorno je, kao prava prva dama jugoslovenske avangarde, birala najekstremnije predstave za Bitef.

Priznanja

Kao svetsko ime, Mira Trailović je režirala i u Zapadnom Berlinu Babeljevu Mariju, a u Švajcarskoj Bergovu operu Lulu i dve godine zaredom bila selektor i umetnički direktor jednog od najvećih rivala i vršnjaka Bitefa – Svetskog festivala u Nansiju 1983. i 1984. godine. Francuska je bila velika ljubav njenog života. Ona je Miru nagrađivala svojim priznanjima, a ona Francusku svojom pažnjom.

Francuski novinari pisali su za vreme njenog boravka u Nansiju isto toliko o njoj koliko i o predstavama koje je dovela. Uživala je u tipičnim pariskim peckanjima dopisnika velikih dnevnika kada su o njoj pisali kao o „buldožeru u vizonu“, aludirajući istovremeno na njenu energiju i lepotu tipične građanske provenijencije.

Osim brojnih domaćih priznanja, među kojima je bio čak i „Oskar popularnosti“, dobitnica je zavidnih međunarodnih nagrada, italijanskog ordena Viteza kulture, nagrade Udruženja pozorišnih umetnika SAD, Međunarodnog pozorišnog instituta, pozorišnih društava Čehoslovačke i Bugarske, Ordena zasluga za kulturu Poljske.

U znak priznanja za veliki doprinos i zasluge u širenju kulturnih veza i saradnje između Francuske i Jugoslavije, 20. aprila 1985. godine dodeljen joj je Orden Legije časti u rangu Komandanta.

Bila je bliska sa Žan-Lujom Baroom i Jurijem Ljubimovim, sa Melinom Merkuri i Nurijem Espert, često se u životu sretala sa Joneskom, a pred njom je na madridskom pločniku klečao jedan Žan Žene, izigravajući svoju tipičnu klovnijadu.

Režirala je lako i strasno, sa nešto samoironije prema tom poslu – u pozorištu, na radiju i televiziji. Poslednja režija bila joj je televizijska verzija Romana o Londonu njenog omiljenog pisca, Miloša Crnjanskog.

Kada je preminula 7. avgusta 1989. godine, njen dugogodišnji saradnik i prijatelj, Jovan Ćirilov je napisao: „Mira nije mogla da preboli rastanak od Ateljea 212. Grad joj je omogućio da osnuje još jedno pozorište od napuštene crkve (Bitef teatar), tako da javnost zapravo i nije znala za njenu mirovninu, u kojoj u stvari i nije bila. Ipak, rastanak sa Ateljeom razorio je, ne njenu energiju, već njeno snažno telo. Samo jednom davno rekla mi je: 'Kako je teško celog života biti jači nego što si u stvari‘.“